Organik Kimya

Hidrokarbonlar

Alifatik Hidrokarbonlar

Doymuş

Alkanlar: Sadece tekli bağ içeren düz zincirli veya dallanmış hidrokarbonlardır.

Doymamış

Alkenler: En az bir çift bağ içeren hidrokarbonlardır.

Alkinler: En az bir üçlü bağ içeren hidrokarbonlardır.

Aromatik Hidrokarbonlar (Arenler)

Benzen Türevleri: Aromatik halkaya sahip, özel kararlılığa sahip bileşiklerdir.

Siklikler ve Alkil Grupları

Siklik Bileşikler: Karbon halkaları oluşturan doymuş veya doymamış yapılar (ör. sikloalkanlar).

Alkil Grupları: Alkanlardan bir hidrojen çıkarılarak elde edilen yan zincir gruplarıdır (ör. metil -CH₃, etil -C₂H₅).

Alkanlar

Alkanlarda İzomerlik

Alkanlarda karbon sayısı arttıkça farklı yapısal izomerler oluşabilir. Örneğin:

CH₃−CH₂−CH₂−CH₃ (n-bütan) ve CH₃−CH(CH₃)−CH₃ (metilpropan) birbirinin izomeridir.

Iso ve Neo Terimleri

Iso: Molekülün sonunda bir -CH(CH₃)₂ grubu varsa izo (iso) ön eki kullanılır.

Neo: Molekülün sonunda bir -C(CH₃)₃ grubu varsa neo ön eki kullanılır.

2-Metilpropan (izobütan): CH₃−CH(CH₃)−CH₃

2,2-Dimetilbütan (neoheksan): CH₃−C(CH₃)₂−CH₂−CH₃

Iso, Neo, Sec, Tert Karşılaştırması

n- (normal): Dallanma içermeyen düz zincirli yapı.

iso: İkincil karbon (CH) iki metil ile dallanmışsa.

neo: Üç metil ile dallanmış bir karbon içeriyorsa.

sec-: İkincil karbona bağlanmış grup (örneğin sec-bütil).

tert-: Üçlü dallanmaya sahip karbon ile bağlı grup (örneğin tert-bütil).

Würtz Sentezi

Alkanlar, halojenli alkanlar ve sodyum ile reaksiyona girerek daha uzun zincirli alkanları oluşturabilir:

2 R−X + 2 Na → R−R + 2 NaX

Tepkime, öncelikle metal-halojen değişimiyle başlar:

R−X + 2 M → RM + MX

Grignard Bileşiklerinden Alkan Elde Etme

Grignard bileşikleri asidik protonlarla tepkimeye girerek alkan oluşturabilir:

R−MgX + H−X → R−H + MgX₂

Bu yöntem genellikle tek karbonlu alkanların elde edilmesinde kullanılır.

Alkanların Özellikleri

Katılma Tepkimesi: Alkanlar doymuş yapıda oldukları için katılma tepkimesi vermezler.

Apolarlık: Alkanlar apolar moleküllerdir, bu yüzden apolar çözücülerde çözünürler.

Yerine Geçme Tepkimesi: Alkanlarda H atomu yerine halojen atomları gelebilir. Bu, özellikle ışık varlığında gerçekleşen halojenleme tepkimesiyle olur.

Alkenler

Alkenler (diğer bir deyişle olefinler yani "yağ oluşturucular") yapılarında en az bir tane karbon-karbon (C=C) çift bağı içeren organik bileşiklerdir. Alkenlerin yapısında karbon-karbon çift bağı bulunduğundan ve bu karbonların yapabileceği en fazla hidrojenle bağ yapmamış olduğundan alkenler doymamış bileşikler kategorisine girerler.

Alkenlerin yapısında sadece bir karbon-karbon çift bağının bulunması durumunda homolog seriler oluşturur.

Katılma Tepkimeleri

Alkenler çift bağın açıldığı birçok katılma tepkimesine girer. Bu tepkimeler sonucunda genellikle alkanlar oluşur.

Alkenlerdeki çift bağlardan biri sigma (σ), diğeri pi (π) bağıdır. Katılma tepkimelerinde pi (π) bağı kırılır ve yerine iki tane sigma (σ) bağı oluşur.

Alkenlerde İzomerlik

Cis-Trans İzomerliği

Çift bağ etrafında dönme kısıtlandığı için cis-trans izomerliği gözlenebilir:

C(X)(H)=C(X)(H) → cis izomer
C(X)(H)=C(H)(X) → trans izomer
C(H)(H)=C(X)(X) → cis-trans izomerliği gözlenmez
C(X)(X)=C(X)(H) → cis-trans izomerliği gözlenmez

Alken Elde Etme Yöntemleri

Alkolden Su Çekilerek

CH₃−CH₂−OH → C₂H₄ + H₂O

Alkinlere Hidrojen Katılmasıyla

C_nH_2n−2 + H₂ → C_nH_2n

Alkil Halojenürlerle (Baz ile)

CH₃−CHBr−CH₃ + KOH → CH₃−CH=CH₂ + KBr + H₂O

Katılma Tepkimeleri

Hidrojenasyon: C=C + H–H → H–C–C–H
Halojenleme: C=C + X–X → X–C–C–X
Hidrohalojenleme: C=C + H–X → H–C–C–X
Hidrasyon: C=C + H–OH → H–C–C–OH
Asit Katılması (örn. sülfürik asit): C=C + H–OSO₃H → H–C–C–OSO₃H

Markovnikov Kuralı

Bu kural, asimetrik alkenlere HX gibi bileşikler katıldığında, hidrojenin çift bağdaki daha fazla hidrojen taşıyan karbona bağlanacağını belirtir. Diğer atom (X) ise daha az hidrojenli karbona gider.

Alkenlerin Yükseltgenmesi

Alkenler, derişik KMnO₄ gibi oksitleyici maddelerle yükseltgenebilir. Bu tepkimelerde aşağıdaki ürünler oluşabilir:

Aldehit: R−CH=CH₂ → R−COH
Keton: R₂C=CH₂ → R₂C=O
Asit: R−CH=CH−R → R−COOH

Polimerleşme

Alkenlerdeki çift bağlar açılarak birbirine bağlanabilir ve büyük moleküller (polimerler) oluşur. Bu olaya polimerleşme denir.

n C₂H₄ → [C₂H₄]ₙ (Polietilen)

n CH₂=CHCl → [CH₂−CHCl]ₙ (Polivinil klorür - PVC)

Alkinler

Alkinler, hidrokarbon zincirinde en az bir tane karbon-karbon üçlü bağı içeren organik bileşiklerdir. Yapısında sadece bir tane karbon-karbon üçlü bağı bulunduran alkinler, homolog bir sıra oluştururlar.

Alkin Eldesi

1. Dihalojenürlerden:

CH₃–CHBr–CH₂Br + 2KOH → CH₃–C≡CH + 2H₂O + 2KBr

2. Metal Bileşiklerinden:

R–C≡CNa + R'–X → R–C≡C–R' + NaX

Katılma Tepkimeleri

Alkinler, doymamış yapıda oldukları için katılma tepkimeleri verirler.

Su Katılması (Hidrasyon)

Asit katalizör ve Hg²⁺ iyonları eşliğinde:

CH≡CH + H₂O → CH₃–CHO (Asetilen → Asetaldehit)

CH₃–C≡CH + H₂O → CH₃–CO–CH₃ (Propin → Aseton)

Yer Değiştirme Tepkimesi

Terminal alkinler (≡C–H), amonyaklı ortamda Ag⁺ ve Cu⁺ iyonlarıyla ayırt edici tepkime verir.

Gümüş (Ag⁺) ile:

CH₃–C≡CH + Ag⁺ (amonyaklı ortam) → CH₃–C≡CAg + H⁺ (Beyaz çökelek)

Bakır (Cu⁺) ile:

HC≡CH + 2Cu⁺ + 2NH₃ → Cu–C≡C–Cu (kırmızı çökelek) + 2H⁺

CH₃–C≡C–CH₃ + Cu⁺ → Tepkime gerçekleşmez

Not: Bu tepkimeler yalnızca terminal alkinlerle (yani üçlü bağın ucunda hidrojen bulunan alkinlerle) gerçekleşir. İç alkinlerde (ör. CH₃–C≡C–CH₃) reaktivite gözlenmez.

Polimerleşme

Alkinler de alkenler gibi polimerleşme tepkimesi verebilirler.

3 C₂H₂ → C₆H₆ (Asetilen → Benzen)

Bu tepkime asetilenin halka kapanması yoluyla benzen oluşturduğu polimerleşme tepkimesidir.

Halkalı Hidrokarbonlar

Siklo Alkanlar

Halkalı alkanlar, düz zincirli alkenlerle izomeri gösteren doymuş bileşiklerdir.

Her karbon atomu 4 sigma (σ) bağı yapar.
İlk üyeleri 3 karbonlu siklopropandır.

Siklo Alkenler

Halkalı alkenler, düz zincirli alkinlerle izomeri gösteren doymamış bileşiklerdir.

İlk üyeleri 3 karbonlu siklopropendir.

Fonksiyonel Gruplar

Temel Fonksiyonel Gruplar

Alkol

Fonksiyonel Grup: –OH

Genel Formül: R–OH

Örnek: CH₃–OH (Metanol)

Eter

Fonksiyonel Grup: –O–

Genel Formül: R–O–R'

Örnek: CH₃–O–CH₃ (Dimetil eter)

Aldehit

Fonksiyonel Grup: –CHO

Genel Formül: R–CHO

Örnek: CH₃–CHO (Etanal)

Keton

Fonksiyonel Grup: >C=O

Genel Formül: R–CO–R'

Örnek: CH₃–CO–CH₃ (Propanon)

Karboksilik Asit

Fonksiyonel Grup: –COOH

Genel Formül: R–COOH

Örnek: CH₃–COOH (Etanoik asit / Asetik asit)

Ester

Fonksiyonel Grup: –COO–

Genel Formül: R–COO–R'

Örnek: CH₃–COO–C₂H₅ (Etil etanoat / Asetik asidin etil esteri)

Amin

Fonksiyonel Grup: –NH₂ (Primer), –NHR (Sekonder), –NR₂ (Tersiyer)

Genel Formül: R–NH₂

Örnek: CH₃–NH₂ (Metilamin)

Amid

Fonksiyonel Grup: –CONH₂

Genel Formül: R–CONH₂

Örnek: CH₃–CONH₂ (Etanamid / Asetamid)

Asil Halid

Fonksiyonel Grup: –COX (X = halojen)

Genel Formül: R–COCl (örnek için klor)

Örnek: CH₃–COCl (Asetil klorür)

Asidik Anhidrid

Fonksiyonel Grup: –(CO)–O–(CO)–

Genel Formül: R–CO–O–CO–R

Örnek: (CH₃CO)₂O (Asetik anhidrid)

Fonksiyonel Grup İzomerliği

Aynı moleküler formüle sahip fakat farklı fonksiyonel gruplar içeren bileşikler izomer olabilirler.

Alkol – Eter
Aldehit – Keton
Karboksilik Asit – Ester

Alkoller

1) Mono Alkoller: Moleküllerinde bir tane -OH grubu bulunduran alkollerdir.

2) Poli Alkoller: Farklı karbonlara bağlı olmak şartıyla birden fazla -OH grubu bulunduran alkollerdir.

Alkol Tipleri

1° Alkol (Primer): R-CH₂-OH
2° Alkol (Sekonder): R-CH(OH)-R'
3° Alkol (Tersiyer): R-C(OH)(R')(R'')

Poli Alkollere Örnekler

Etandiol (Glikol): HO-CH₂-CH₂-OH
Propantriol (Gliserin): HO-CH₂-CH(OH)-CH₂-OH

Alkollerin Elde Edilmesi

Alkil halojenürlerden: R-X + NaOH → R-OH + NaX
Alkenlere su katılmasıyla (Markownikov kuralı):
R-CH=CH₂ + H-OH → R-CH(OH)-CH₃
Aldehit ve ketonların indirgenmesiyle:
- Aldehit + [H₂] → 1° Alkol
- Keton + [H₂] → 2° Alkol
Organik asitlerden: Asit → Aldehit → Alkol
Esterlerin indirgenmesiyle: 2 mol mono alkol oluşur.
Grignard bileşikleriyle:
- R-MgX + HCHO → 1° Alkol
- R-MgX + Aldehit → 2° Alkol
- R-MgX + Keton → 3° Alkol

Alkollerin Özellikleri

R-OH molekülü hidrojen bağı içerir.
Benzer karbon sayılı eterlere göre daha yüksek kaynama noktalarına sahiptirler.
Alkali metallerle tepkime vererek hidrojen gazı çıkarırlar:
R-OH + Na → R-ONa + H₂↑
Asitlerle tepkime vererek ester oluştururlar:
R-COOH + R'-OH → R-COOR' + H₂O
Su kaybıyla alken oluşturabilirler:
CH₃-CH₂-OH → CH₂=CH₂ + H₂O
1° alkoller → Aldehit, 2° alkoller → Keton (yükseltgenirse)
3° alkoller yükseltgenemez.

Poli Alkoller

Poli alkoller, mono alkollerde olduğu gibi alkali metallerle tepkime verirler.

Örnek Tepkime: Etandiol ve Sodyum

HO–CH₂–CH₂–OH + 2Na → NaO–CH₂–CH₂–ONa + H₂(g)

Bu tepkimede etandiol (glikol), iki sodyum atomu ile tepkimeye girerek sodyum etandiolat ve hidrojen gazı oluşturur.

Eterler

Basit Eter: R - O - R

Karışık Eter: R - O - R′

Örnek Eterler:

Dimetil Eter: CH₃ - O - CH₃
Dietil Eter: C₂H₅ - O - C₂H₅
Metil Etil Eter: CH₃ - O - C₂H₅
Difenil Eter: C₆H₅ - O - C₆H₅
Etil Fenil Eter: C₂H₅ - O - C₆H₅

Eterlerin Eldesi:

İki Mol Mono Alkol ile:
2 R - OH → R - O - R + H₂O
Williamson Sentezi ile (Alkolatlardan):
R - ONa + R′ - X → R - O - R′ + NaX

Eterlerin Özellikleri:

Eterler, oksijen atomunun ortaklaşmamış elektronları bulunduğu için polar yapıya sahiptir.
Eterlerde hidrojen bağı olmadığı için alkollerin izomerlerine kıyasla daha uçucudurlar.
Suda iyi çözünürler.

Aldehitler

Aldehitler, organik bileşiklerdir ve genel formülleri R - C - H şeklindedir. Alkanlardaki adlandırmanın sonuna -al eki getirilir.

Örnek Aldehitler:

Etanal (Asetaldehit): CH₃ - CHO
Metanal (Formaldehit): H - CHO
Propanal: CH₃ - CH₂ - CHO
2-Klor Propanal: CH₃ - CHCl - CHO
2-Metil Bütanal: CH₃ - CH(CH₃) - CH₂ - CHO

Aldehitlerin Eldesi

Birincil alkollerin bir kademe yükseltgenmesiyle:

      R - CH₂ - OH → R - C - H + H₂O

Asitlerin bir kademe indirgenmesiyle:

      R - C - OH → R - C - H + H₂O

Asit klorüründen:

      R - C - Cl + H₂ → R - C - H + HCl

Aldehitlerin Özellikleri

Bir kademe indirgenirlerse birincil alkoller oluşur:
```
      R - C - H → R - C - OH
    
```

Bir kademe yükseltgenirse asitler oluşur:

      R - C - H → R - C - OH (Aldehit → Asit)

Aldehitler hem indirgenir hem de yükseltgenir. Birincil alkollerle indirgenebilir ve asitlere yükseltgenebilir.
Aldehitlerin ayırt edici tepkimesi, Tollens ve Fehling ayıraçlarına etki etmeleridir:
- Tollens Ayıraç Tepkimesi: Aldehitler, amonyaklı gümüş nitrat çözeltisinde Ag+ iyonunu indirgerken kendisi asit te yükseltgenir.
```
          R - C - H + 2Ag+ → R - C - OH + 2Ag
        
```
- Fehling Ayıraç Tepkimesi: Aldehitler, amonyaklı bakır nitrat çözeltisinde Cu²⁺ iyonlarını indirgerken kendileri asit te yükseltgenir.
```
          R - C - H + 2Cu²⁺ + 4OH⁻ → R - C - OH + Cu₂O
        
```

Aldehitler katılma tepkimesi verirler:

      R - C - H + H - OH → R - C - H (Aldehit hidrat)

Aldehitlere NH₃ katılmasıyla amonyaklı aldehitler oluşur. Ancak ketonlara NH₃ katılamaz.
```
      R - C - H + NH₃ → R - CH₂ - NH₂ (Amonyaklı aldehit)
    
```
Aldehitler polimerleşme tepkimesi verirler.

Ketonlar

Basit ve Karışık Ketonlar

Ketonlar, organik bileşiklerdir ve genel formülleri R - C - R şeklindedir. Basit ketonlar genellikle aynı R gruplarına sahipken, karışık ketonlar farklı R grupları içerir.

Örnek Ketonlar:

Dimetil Keton (Aseton veya Propanon): CH₃ - C - CH₃
Bütanon (Etil Metil Keton): CH₃ - C - C₂H₅

Ketonların Eldesi

İkincil alkollerin yükseltgenmesiyle:

      R - C - OH → R - C - R + H₂O

Alkinlere su katılmasıyla:
Üç veya daha fazla karbon sayılı alkinlere su katıldığında ketonlar oluşur. Örnek:
```
      CH₃CH₂C≡CH + H₂O → CH₃ - CH₂ - C = O
      (1-Bütin → Bütanon)
    
```

Ketonların Özellikleri

Ketonlarda katılma tepkimesi: Aldehitlerde olduğu gibi, ketonlar NH₃ hariç katılma tepkimesi verirler:
```
      R - C - R + HCN → R - C - R (Cyanhidrin oluşumu)
    
```
Grignard bileşiklerinin katılmasıyla: Ketonlara Grignard bileşiklerinin katılmasıyla üçüncül alkoller oluşur:
```
      R - C - R + R - MgX → R - C - R (Grignard reaksiyonu)
    
```
Ketonların indirgenmesiyle: Ketonlar indirgenerek ikincil alkoller oluşturur:
```
      R - C - R + H₂ → R - C - OH
    
```
Ketonlar yükseltgenemezler: Ketonlar, aldehitlerde olduğu gibi yükseltgenemezler. Bu nedenle Fehling ve Tollens ayıraçlarına etki etmezler.
Polimerleşme: Aldehitler polimerleşme tepkimesi verirken, ketonlar (asetondan başka) polimerleşme tepkimesi vermezler.

Karboksilli Asitler ve Esterler

Karboksilli Asitler

Karboksilli asitlerin genel formülü R - COOH şeklindedir. Bir karboksilli asit, bir karboksil grubu (-COOH) içerir.

Örnek Karboksilli Asitler:

Etanoik Asit (Asetik Asit): CH₃COOH
3-Metil Bütanoik Asit (β-Metil Bütirik Asit): CH₃ - CH - CH₂COOH
3-Oksi Bütanoikasit: HC - COOH
1,2-Propandioik Asit: HCOOH (Metanoik Asit)
2-Aminopropanoik Asit (Amino Asit): CH₃ - CH - COOH

Asitlerin Eldesi

Birincil Alkollerin İki Kademe Yükseltgenmesiyle:

      R - CH₂ - OH → R - C - H → R - COOH

Esterlerin Asitli Ortamda Su ile Tepkimesinden (Hidrolizi):
```
      Ester + H₂O → Asit + Alkol
    
```
Grignard Bileşiklerinden:
```
      R - MgX + CO₂ → R - COOH
    
```

Karboksilat Tuzlarından:

      R - COONa + HBr → R - COOH + NaBr

Karboksilli Asitlerin Genel Özellikleri

Metallerle Tepkimeye Girerek H₂ Gazı Çıkarırlar:

      R - COOH + Na → R - COONa + H₂ (gaz)

Bazlarla Nötralizasyon Tepkimesi Verirler:

      RCOOH + KOH → RCOOK + H₂O

Tuzlarla Tepkimeye Girerek CO₂ Gazı Çıkarırlar.

Anhidrit Oluşumu:

      R - COOH + OH - C - R → R - C - O - C - R + H₂O

Ester Oluşumu:

      R - COOH + HO - R → R - C - O - R + H₂O

Asitler İndirgenerek Aldehit ve Alkoller Oluşurlar:

      R - COOH + H₂ → R - C - H (Aldehit)
      R - COOH + H₂ → R - CH₂OH (Alkol)

Önemli Organik Asitler

Formik Asit

Formik asit, hem aldehit hem de asit grubu bulundurur ve bu özelliği nedeniyle aldehitlerden dolayı Fehling ve Tollens çözeltilerine etki eder.

  HCOOH (Formik Asit)
  H - C - OH (Aldehit)

Asetik Asit

Asetik asit, sirkenin ekşiliğini veren asittir ve meyvelerde bulunur.

  CH₃COOH (Asetik Asit)
  - C - OH (Asit)

Yağ Asitleri

Moleküllerinde karbon sayısı çift olan, düz zincirli monokarboksilli asitlere yağ asitleri denir.
Doymuş Yağ Asitleri: Katı ve hayvansal yağlarda bulunur.
Doymamış Yağ Asitleri: Çift sayıda karbon atomu içerir. Düz zincirde çift bağın varlığı asidi doymamış hale getirir.
Sıvı Yağlar: Doymamış yağ asitlerinden oluşur.
Doymamış Yağ Asitlerinin Hidrojene Doyurulması: Bu işlemle margarinden elde edilir.

Optik İzomeri

Bir karbon atomuna dört farklı atom ya da grup bağlıysa, bu tür karbon atomuna asimetrik karbon atomu denir.

  H COOH
  I I
  F - C * - Br
  I I
  Cl CH3

Örnek: Brom, Flor, Klor, Metan, Süt Asidi

Bu tür bileşikler, biri diğerinin ayna görüntüsü olan iki tür molekül oluşturarak optik izomerlik gösterir. Buna göre bir maddenin optik izomeri göstermesi için asimetrik karbon atomu içermesi gerekir. Bu tür maddeler optikçe aktiftir.

Düzlem Polarize Işık

Düzlem polarize ışık, asimetrik karbon atomu bulunan çözeltilerden geçirilirse, ışığın yayılma düzlemi sağa veya sola doğru çevrilir.

  COOH COOH
  I I
  H - C * - OH     HO - C * - H
  I I
  CH3 CH3

Örnek: D- süt asidi ve L- süt asidi

Polarize Işığın Yönü

Polarize ışık sağa çevriliyorsa (+), sola çevriliyorsa (-) işareti kullanılır.
D- ve L- izomerleri birbiriyle ters etkiye sahip oldukları için bu iki izomerin eşit miktarda karışımı optikçe aktifliği kaybeder. Bu tür karışımlara rasemik karışım (rasemat) adı verilir.

Esterler

Karboksilli asit molekülü ve alkol molekülünün tepkimesinde su molekülü ile birlikte oluşan maddeye ester, olaya da esterleşme denir.

  O O
  II esterleşme II
  R - C - OH + OH - R' → R - C - OR' + H2O

Hidroliz: Esterleşme olayı bir denge tepkimesidir.

Adlandırma

Önce alkolden gelen alkil grubunun adı yazılır. Sonra asitin -ik asit kısmı kaldırılır ve yerine -at eki getirilir.

  O O
  II II
  CH3
  - C - O C2H5  C2H5
  - C - OCH3
  etil etanoat   metil propanoat

Bir başka adlandırma yöntemi, önce asit adı, sonra alkolden gelen alkil isminin sonuna ester sözcüğü eklenir.

  O O
  II II
  CH3
  - C - O C2H5   CH3
  (CH2)2
  - C - OCH3
  asetik asitin etil esteri   bütanoik asitin metil esteri
  (etanoik asitin etil esteri)

Esterlerin Eldesi

1. Karboksilli asitlerle alkollerin tepkimesinden:

  O O
  II H+ II
  R - C - OH + HO - R' → R - C - O - R' + H2O

2. Asit klorürlerden:

  O O
  II II
  R - C - Cl + HO - R' → R - C - O - R' + HCl

Esterlerin Genel Özellikleri

Hoş kokulu maddelerdir. Parfümeride kullanılırlar.
Ester molekülleri arasında hidrojen bağı oluşmadığı için aynı karbon sayılı asitlere göre daha düşük sıcaklıkta kaynarlar.

Esterlemenin Tersi: Hidroliz

Esterleşme tersi olan hidroliz olayında ester, karboksilli asit ve alkole dönüşür:

  O O
  II Asit II
  R - C - O - R' + H2O → R - C - OH + R' + OH
  Asit   Alkol

2. Esterlerin baz ortamdaki hidrolizine sabunlaşma denir:

  O O
  II Sabun II
  R - C - OR' + NaOH → R - C - ONa + R'
  - OH

Yağlar

Yağ asitlerinin gliserinle oluşturduğu esterlere yağ denir.

  Gliserin
  yağ

Yağlar, yapılarındaki asitlere göre üçe ayrılırlar:

a) Katı Yağlar

Doymuş yağ asitlerinin oluşturdukları esterlerdir. Hayvansal yağlar bu türdendir.

b) Sıvı Yağlar

Doymamış yağ asitlerinin oluşturdukları esterlerdir. Zeytinyağı, pamuk yağı, soya yağı gibi.

c) Kuruyan Yağlar

Yapılarında çok sayıda çift bağ bulunur. Açık havada bırakıldıklarında havanın oksijeni çift bağları kırar ve katılaşmaya başlar.

  3R - C
  O
  OH
  +
  CH2
   - OH
  CH
   - OH
  CH2
   - OH
  CH2
   - O - C - R
  O
  CH - O - C - R + 3H2
  O
  O
  CH2
   - O - C - R
  O

Not: Yapılarında çift bağ bulunduran doymamış yağlar, Ni katalizörlüğünde H2 ile doyurularak margarinler oluşur.

Deterjanlar

Yapıları sabuna benzeyen bileşiklerdir.
Farkları, Ca+2 ve Mg+2 iyonu içeren sert sularda da işe yararlar.

Karbonhidratlar

Klorofil

  CO2 + H2O + Güneş → (CH2O)n + O2
  Enerjisi: Fotosentez

Karbonhidratlar yapılarında aldehit veya keton grubu bulunduran polialkollerdir.

Monosakkaritler

Daha basit şekerlere ayrılamayan polihidroksi aldehit veya ketonlardır.
Suda çözünen tatlı maddelerdir.
En önemlileri glikoz, fruktoz ve galaktozdur.

  CHO      CH2OH     CHO
  |        |         |
  H - C - OH  C = O  H - C - OH
  |        |         |
  H - C - OH  HO - C - H  H - C - OH
  |        |         |
  H - C - OH  H - C - OH  H - C - OH
  |        |         |
  CH2OH   CH2OH     CH2OH

Glikoz, Fruktoz ve Galaktoz bu üç bileşiğin kapalý formülleri aynıdır (C6H12O6), ancak yapý formülleri farklı olup birbirinin izomerleridir.

İçinde aldehit grubu bulunduran monosakkaritler, Fehling ve Tollens çözeltisine etki ederek buradaki iyonları (metal) indirgerler.

Dissakkaritler

İki monosakkarit molekülünden 1 molekül su çıkmasıyla oluşan karbonhidratlardır.
Genel formülleri C12H22O11'dir.
En önemlileri sakkaroz (çay şekeri), laktoz, maltoz ve sellobiyozdur.

  C6H12O6 + C6H12O6 → C12H22O11 + H2O
  glikoz   fruktoz   sakkaroz

Polisakkaritler

Çok sayıda monosakkaritin birleşmesiyle oluşurlar. Genel formülleri (C6H10O5)n'dir.
En önemlileri nişasta, selüloz, glikojendir.
Nişasta; buğday, patates ve mısırda bol miktarda bulunur.
Selüloz; bitkilerin yapı taşı olup en bol bulunan polisakkarittir.
Glikojen; hayvanların karbonhidrat deposudur ve karaciğer ile kaslarda bulunur.

Alifatik Amonyak Türevleri

1. AMİNLER

Amonyaktaki hidrojen atomları yerine alkil gruplarının geçmesiyle oluşan bileşiklerdir.

  H - N - H    R - N - H    R - N - H    R - N - R
  |     |        |     |        |     |        |     |
  H     H        R     R        R     R        R     R

Amonyak
Birincil amin
İkincil amin
Üçüncül amin

  H      NH2
  |      |
  CH3 - N - H    CH3 - NH - CH3
  Metil amin    Siklo hekzil amin    Dimetil amin

Doymamış azot bileşikleri hidrojenlenirse aminler oluşur.

  R - C ≡ N + 2H2 → R - CH2 - NH2
  Nitril   Amin

Aminler kötü kokulu bileşiklerdir.
Aminlerde N - H bağı bulunduğundan hidrojen bağı içerirler. Bu yüzden erime ve kaynama noktaları yüksektir.
Üçüncül aminlerde hidrojen bağı yoktur.
Aminler suda iyi çözünürler ve çözeltileri bazik özellik gösterirler.

AMİTLER

Karboksilli asitlerin, karboksil gruplarındaki -OH yerine “NH2” grubunun gelmesiyle oluşurlar.

  O              O
  ||             ||
  R - C - OH  →  R - C - NH2
  Formik asit   Formamit

  O              O
  ||             ||
  CH3 - C - OH  →  CH3 - C - NH2
  Asetik asit   Asetamit

  O              O
  ||             ||
  CH3 - CH2 - C - NH2  →  H2N - C - NH2
  Propiyonamit (Propanamit)  Üre

Hidrojen bağı içerdiğinden suda iyi çözünürler.
Amitler nötr bileşiklerdir ve asit ve bazlarla tepkime vermezler.
Üre: Sentetik olarak elde edilen ilk organik bileşiktir.

AMİNO ASİTLER

Yapılarında hem amino (-NH2), hem de karboksil grubu (-COOH) bulunduran bileşiklerdir.

   COOH
    |
H2N - C - H
    |
    R

Proteinlerin yapı taşları olan amino asitler canlılığın temelidir.
Amino asitler proteinlerden hidroliz ile elde edilirler.
Suda iyi çözünürler. Hem asit hem de baz grubu taşıdıkları için iç tuz oluştururlar.
Amfoter özellik gösterirler.
Bir amino asit molekülüyle, diğer amino asit molekülünün su çıkışı ile birbirine bağlanmasına peptitleşme denir.
Çok sayıda amino asit molekülünün peptitleşmesine polipeptit denir. Proteinler birer polipeptittir.

AROMATİK HİDROKARBONLAR VE AROMATİK BİLEŞİKLER

BENZEN (C6H6)

Benzen ve diğer aromatik bileşikler yazılırken karbon ve hidrojenler gösterilmez. Benzen formülünde her köşede bir karbon ve bir hidrojen bulunur.
Tüm karbon bağları aynı kuvvettedir. Bu nedenle katılma tepkimesi vermez. Yer değiştirme tepkimesi verirler.
Taşkömürünün damıtılasından, petrolden, Asetilenin basınç altında polimerleşmesiyle elde edilir 3C2H2->C6H6
Kolaylıkla katılım tepkimesi vermezler
Yer değiştirme tepkimesi verirler

Ph

NAFTALİN (C10H8)

  Ph-Ph

ANTRASEN (C14H10)

  Ph-Ph-Ph

MONOBROMBENZEN VE MONOKLORBENZEN

  Ph-Br
  Ph-Cl

  Ph-CH3
  Toluen
   Benzen'e iki metil grubunun bağlanmasıyla isim değişir ve bu bileşiğe ksilen denir.

  Ph-NH2
  Anilin

  Ph-OH
  Fenol

Diğer Aromatik Bileşikler

  Ph-CH2OH
  Benzialkol

  Ph-COH
  Benzaldehit

 Ph-COOH
  Benzoikasit

Ph(COOH)-O-C((O))-COH2
  Asetil salisilik asit (aspirin)

İzomerler

Orto - (1,2) dinitro benzen
Meta - (1,3) di amino benzen
Para - (1,4) di metil benzen

  Ph-NO2
  Trinitrotoluen (TNT)
  Patlayıcı özellik gösterir

  Ph-OH
  Fenol (Fenikasit)
  Alkole Benzemesine rağmen alkol değildir. Suda çözündüğünde zayıf asit özellik gösterir

	Ph-NH2
  Amino Benzen (Anilin)
  Zayıf Baz Özelliği Gösterir

Aromatik Bileşikler

AROMATİK HİDROKARBONLAR VE AROMATİK BİLEŞİKLER

Aromatik bileşikler, halkalı yapıda ve özel bir elektron dağılımına sahip organik bileşiklerdir. En basit örneği benzendir.

BENZEN (C6H6)

Yapı: Benzen ve diğer aromatik bileşikler yazılırken karbon ve hidrojenler gösterilmez. Benzen formülünde her köşede bir karbon ve bir hidrojen bulunur.
Bağ Özellikleri: Tüm karbon bağları aynı kuvvettedir. Bu nedenle katılma tepkimesi vermez. Yer değiştirme tepkimesi verirler.
Elde Edilişi: Taşkömürünün damıtılmasından, petrolden, Asetilenin basınç altında polimerleşmesiyle elde edilir (3C2H2 → C6H6)
Tepkimeler: Kolaylıkla katılım tepkimesi vermezler, yer değiştirme tepkimesi verirler
Fiziksel Özellikler: Renksiz, karakteristik kokulu, suda çözünmeyen bir sıvıdır.

BENZEN TÜREVLERİ

NAFTALİN (C10H8)

İki benzen halkasının birleşmesiyle oluşur
Beyaz kristal katı, güçlü kokulu
Güve kovucu olarak kullanılır

ANTRASEN (C14H10)

Üç benzen halkasının lineer birleşimi
Boyar madde üretiminde kullanılır

HALOJENLİ TÜREVLER

Monobrombenzen (Ph-Br): Benzenin bromlanmasıyla elde edilir
Monoklorbenzen (Ph-Cl): Benzenin klorlanmasıyla oluşur

ALKYL BENZENLER

Toluen (Ph-CH3): Endüstride önemli bir çözücüdür
Ksilen: Benzen'e iki metil grubunun bağlanmasıyla oluşur (orto, meta, para izomerleri vardır)

FONKSİYONEL GRUP İÇEREN TÜREVLER

Anilin (Ph-NH2): Boya endüstrisinde kullanılır, zayıf baz özelliği gösterir
Fenol (Ph-OH): Alkole benzemesine rağmen alkol değildir. Suda çözündüğünde zayıf asit özellik gösterir
Benzaldehit (Ph-COH): Badem kokulu, parfümlerde kullanılır
Benzoik asit (Ph-COOH): Gıda koruyucusu olarak kullanılır

ÖNEMLİ AROMATİK BİLEŞİKLER

Asetil salisilik asit: Aspirin olarak bilinen ağrı kesici
Trinitrotoluen (TNT): Patlayıcı özellik gösterir

İzomerler

Orto (1,2): dinitro benzen
Meta (1,3): di amino benzen
Para (1,4): di metil benzen

AROMATİK BİLEŞİKLERİN ÖNEMİ

İlaç endüstrisinde ham madde
Plastik ve sentetik lif üretimi
Boya ve parfüm endüstrisi
Patlayıcı madde yapımı

Organik Bileşiklerin Özellikleri

Bileşik/Bileşik Grubu	Asitlik/Bazlık	Fiziksel Hal	Görünüm	Koku	Tat	Kullanım Alanları	Sentezi
Alkanlar (CnH2n+2)	Nötr	C1-C4: gaz, C5-C17: sıvı, C18+: katı	Renksiz	Hafif petrol kokusu	Tatsız	Yakıt, çözücü, mum yapımı	Petrol rafinasyonu, doğal gaz
Alkenler (CnH2n)	Nötr	C2-C4: gaz, C5-C15: sıvı, C16+: katı	Renksiz	Hafif tatlımsı	Tatsız	Plastik üretimi, sentetik kauçuk	Petrokimya, alkollerin dehidrasyonu
Alkoller (R-OH)	Çok zayıf asit	C1-C12: sıvı, C13+: katı	Renksiz	Keskin, karakteristik	Yanıcı (metanol zehirli)	Dezenfektan, çözücü, yakıt	Fermentasyon, alken hidrasyonu
Karboksilik Asitler (R-COOH)	Zayıf asit	C1-C9: sıvı, C10+: katı	Renksiz	Keskin (düşük moleküllü), kokusuz (yüksek moleküllü)	Ekşi	Gıda koruyucu, boya, ilaç	Alkol oksidasyonu, hidroliz
Aromatik Bileşikler	Değişken (fenol: asidik, anilin: bazik)	Çoğunlukla sıvı veya katı	Renksiz veya hafif sarı	Karakteristik (benzen: tatlı, naftalin: keskin)	Genellikle acı	İlaç, boya, plastik, patlayıcı	Petrokimya, kömür katranı
Metanol (CH3OH)	Zayıf asit	Sıvı	Renksiz	Hafif alkolik	Yanıcı, zehirli	Yakıt, antifriz, çözücü	Sentetik gazdan
Etanol (C2H5OH)	Zayıf asit	Sıvı	Renksiz	Alkolik	Yanıcı	İçecek, dezenfektan, yakıt	Fermentasyon, etilen hidrasyonu
Asetik Asit (CH3COOH)	Zayıf asit	Sıvı	Renksiz	Keskin sirke kokusu	Ekşi	Gıda, tekstil, ilaç	Etanol fermantasyonu, sentetik
Formik Asit (HCOOH)	Orta kuvvette asit	Sıvı	Renksiz	Keskin, tahriş edici	Yakıcı	Deri endüstrisi, koruyucu	Karbonmonoksit ve NaOH'den
Fenol (C6H5OH)	Zayıf asit	Katı	Renksiz kristal	Hafif tatlımsı	Yakıcı	Dezenfektan, reçine üretimi	Kömür katranı, kümenden
Anilin (C6H5NH2)	Zayıf baz	Sıvı	Renksiz-sarımsı	Amin kokusu	Yanıcı	Boya, ilaç, kauçuk	Nitrobenzen indirgenmesi
Aseton (CH3COCH3)	Nötr	Sıvı	Renksiz	Tatlımsı	Yanıcı	Çözücü, tırnak cilası çıkarıcı	Kümensiz, izopropanol oksidasyonu
Glukoz (C6H12O6)	Çok zayıf asit	Katı	Beyaz kristal	Kokusuz	Tatlı	Gıda, ilaç, fermantasyon	Fotosentez, nişasta hidrolizi

Genel Özellikler

Polarite: Fonksiyonel gruplar polariteyi belirler (OH, COOH polar; alkil gruplar apolar)
Çözünürlük: Küçük polar moleküller suda çözünür, büyük apolar moleküller organik çözücülerde çözünür
Kaynama Noktası: Hidrojen bağı yapabilenlerin (alkoller, asitler) kaynama noktası yüksektir
Yanıcılık: Çoğu organik bileşik yanıcıdır, özellikle hidrokarbonlar
Reaktivite: Fonksiyonel gruplar kimyasal reaktiviteyi belirler