Bitkiler, Plantae alemini temsil eden çok hücreli ökaryot canlılardır. Fotosentez yapabilmek için kloroplast bulundururlar ve bu organeller, klorofil a ve b pigmentlerini içerir. Hücre duvarları selülozdan oluşur, depo karbonhidratları ise genellikle nişasta'dır.

Yaprak yüzeylerinde, mumsu kütikula adı verilen kalın bir tabaka bulunur. Bu tabaka, özellikle kurak iklimlerde su kaybını önlemek amacıyla kalınlaşırken, nemli bölgelere özgü türlerde daha ince olabilir. Ayrıca, yapraklardaki stoma (gözenekler) gaz alışverişi ve terlemeyi sağlayarak bitkinin homeostazını destekler.

Bitki Pigmentleri ve Klorofiller

Bitkilerde fotosentez sürecinde görev alan başlıca pigmentler klorofillerdir. Bu pigmentler, ışık enerjisini absorbe ederek kimyasal enerjiye dönüştürürler.

Klorofil Çeşitleri ve Kimyasal Yapıları

Diğer Önemli Bitki Pigmentleri

Karotenoidler

Flavonoidler

Betalainler

Klorofille İlgili Önemli Kavramlar

Pigmentlerin Fotosentezdeki Rolleri

Bitkilerdeki çeşitli pigmentler farklı dalga boylarındaki ışığı absorbe eder:

Bu pigmentlerin çeşitliliği, bitkilerin geniş bir ışık spektrumundan yararlanmasını sağlar ve fotosentetik verimliliği artırır.

Bitki Sınıflandırması

Klorofil Türü	Moleküler Formül	Özellikler	Bulunduğu Organizmalar
Klorofil a	C₅₅H₇₂O₅N₄Mg	Evrensel fotosentetik pigment	Tüm fotosentetik bitkiler, algler ve siyanobakteriler
Klorofil b	C₅₅H₇₀O₆N₄Mg	Klorofil a'ya yardımcı pigment	Kara bitkileri ve yeşil algler
Klorofil c1	C₃₅H₃₀O₅N₄Mg	Porfirin halka yapısı	Bazı alg türleri
Klorofil c2	C₃₅H₂₈O₅N₄Mg	Porfirin halka yapısı	Bazı alg türleri
Klorofil d	C₅₄H₇₀O₆N₄Mg	Kırmızı ötesi ışığı absorbe eder	Siyanobakteriler
Klorofil f	C₅₅H₇₀O₆N₄Mg	En yeni keşfedilen klorofil türü	Siyanobakteriler

Bitkiler, morfolojik ve yapısal özellikleri temel alınarak, damar sistemi, üreme organları, kök, gövde ve yaprak gibi yapıların varlığı ve düzenlenişine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmada iki ana grup öne çıkar: Tohumsuz Bitkiler ve Tohumlu Bitkiler.

1. Tohumsuz Bitkiler

a) Damarsız Tohumsuz Bitkiler

Bu gruptaki bitkilerde damarsal iletim sistemi (ksilem ve floem) bulunmaz. Üreme, sporların oluşumu yoluyla gerçekleşir ve gametofit aşaması baskındır. Örneğin, Bryophyta (yosunlar) ve Hepaticophyta (ciğerotları) bu kategoriye girer. Örnek: Marchantia polymorpha (ciğerotu) ve Sphagnum türleri (yosunlar).

b) Damarlı Tohumsuz Bitkiler

Damarlı ancak tohum üretmeyen bitkiler; gelişmiş vasküler dokuya sahip olup, üreme sporlarla gerçekleşir. Bu grupta Pteridophyta (eğrelti otları) ve Sphenopsida (at kuyruğu gibi bitkiler) yer alır. Gametofit evresi oldukça küçülmüş olup, sporofit aşaması baskındır. Örnek: Pteridium aquilinum (yaygın eğrelti otu) ve Equisetum arvense (at kuyruğu).

2. Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta)

Tohumlu bitkiler, gelişmiş vasküler dokuya sahip olup, üreme organları olarak tohumları kullanır. Gerçek kök, gövde ve yaprakları bulunur. Tohumlu bitkiler iki ana gruba ayrılır:

a) Açık Tohumlular (Gymnospermae)

Açık tohumlular, üreme organlarında tohumları doğrudan açığa veren bitkilerdir. Genellikle yaprakları iğne şeklinde olup, yıl boyunca yeşil kalırlar. Tohumları meyve ile örtülü değildir. Bu grup, Coniferophyta (kozalaklı bitkiler) olarak da adlandırılır. Örnek: Pinus (çam), Cedrus (sedir) ve Abies (köknar).

b) Kapalı Tohumlular (Angiospermae)

Kapalı tohumlular, tohumları meyve içinde koruyan bitkilerdir. Çiçek, üreme sürecinde ana rol oynar ve tohum oluşumunu destekler. Bu bitkiler, tek çenekliler (monokotiller) ve çift çenekliler (dikotiller) olarak iki alt gruba ayrılır. Angiospermler, dünya üzerindeki bitki türlerinin en çeşitli ve yaygın grubunu oluşturur.

Karşılaştırma Tablosu

Bitki Taksonomisi

Bitki Krallığının 12 Filumu ve Cladistik Ayrımları

1. Glaucophyta (Mavi-Yeşil Algler)

Glaucophyta, en ilkel alg gruplarından biri olup, kloroplastlarında bakteriyel özellikler barındıran peptidoglikan kalıntılarına sahiptir. Bu filum, tipik olarak damarsızdır ve üreme sporlarla gerçekleşir. Cladistik açıdan, bitkiler ile diğer alg grupları arasındaki evrimsel ilişkiyi anlamada önemli ipuçları sunar.

2. Chlorophyta (Yeşil Algler)

Chlorophyta, klorofil a ve b pigmentlerine sahip olan, çoğunlukla damarsız ve tek hücreli veya koloniler halinde yaşayan algleri içerir. Bu gruptaki organizmalar, evrimsel olarak kara bitkileri ile ortak ataları paylaşır ve kloroplast yapıları bakımından tipik yeşil alg özelliklerini taşır. Üreme, sporlar vasıtasıyla gerçekleşir.

3. Charophyta (Charofitler)

Charophyta, kara bitkilerine en yakın alg grubu olarak kabul edilir. Damarsız olmalarına rağmen, hücre duvarlarındaki ve sitoplazmalarındaki düzenlemeler kara bitkileri ile benzerlikler gösterir. Üreme, sporlar ve cinsel birleşme ile gerçekleşirken, evrimsel olarak kara bitkilerinin kökenini aydınlatan önemli özellikler taşır.

4. Anthocerotophyta (Boynuz Otlari / Hornworts)

Anthocerotophyta, kara bitkileri arasında yer alan damarsız gruplardan olup, sporofitleri boynuz şeklinde uzanır. Gametofit aşaması baskın olup, basit yapılı doku düzenleri gözlemlenir. Cladistik açıdan, erken evrimleşmiş kara bitkileri arasında yer alır ve diğer damarsız bitkilerle belirgin farklılıklar gösterir.

5. Bryophyta (Yosunlar / Mosses)

Bryophyta, gametofit aşamasının baskın olduğu ve damarsız yapılarıyla bilinen kara bitkileridir. Rizoidler aracılığıyla su ve mineralleri alırken, dallanmış sporofitler gametofite tutunur. Cladistik olarak, suya bağımlı üreme stratejileri ve basit dokuları ile diğer kara bitkilerinden ayrılır.

6. Hepaticophyta (Ciğer Otlari / Liverworts)

Hepaticophyta, genellikle thalloid veya yapraklı formlarda görülen, damarsız ve nemli ortamlarda yetişen bitkilerdir. Gametofit evresi baskın olup, sporofitler oldukça basit ve kısa ömürlüdür. Cladistik olarak, kara bitkileri evriminin erken dönemlerine işaret eden özellikleriyle diğer gruplardan ayrılır.

7. Lycophyta (Kurt Otlari / Club Mosses & Scale Trees)

Lycophyta, mikrofil yapraklara (küçük yaprak benzeri yapılar) ve basit vasküler dokuya sahip ilk vasküler bitki grubudur. Gametofit evresi ciddi oranda küçülmüş olup, sporofit yaşam formu baskındır. Cladistik açıdan, eğrelti otlarından erken ayrılmış ve kara bitkilerinin evriminde ayrı bir yol izlemişlerdir.

8. Pteridopsida (Eğrelti Otlari / Ferns)

Pteridopsida, geniş ve karmaşık yaprak yapıları (megafil) ile tipik bir vasküler bitki grubudur. Sporlarla üreyen bu bitkilerde, sporofit evresi tamamen baskındır ve gametofit aşaması nispeten küçüktür. Cladistik olarak, tohumlu bitkilerden evrimsel olarak ayrılan fakat gelişmiş vasküler dokuya sahip önemli bir gruptur.

9. Sphenopsida (At Kuyruğu Bitkileri / Horsetails)

Sphenopsida, eklemli ve silika ile güçlendirilmiş gövdeleri ile karakterize edilen, vasküler bitkiler grubudur. Sporlarla üreyen bu bitkilerde gametofit evresi çok küçüktür ve sporofit yapısı baskındır. Cladistik olarak, eğrelti otları ile yakın ilişki gösterir ve benzersiz yapısal özellikleriyle ayrılır.

10. Cycadophyta (Sedir Otlari / Cycads)

Cycadophyta, palm benzeri görünümü, iri konileri ve odunsu dokuları ile bilinen, tohumla üreyen eski gymnosperm grubudur. Gametofit aşaması çok küçülmüş olup, sporofit evresi baskındır. Cladistik olarak, modern tohumlu bitkilerin atası sayılabilecek özellikleri barındırır ve tropikal ile subtropikal bölgelerde yaygındır.

11. Ginkgophyta (Ginkgo / Maidenhair Tree)

Ginkgophyta, benzersiz yaprak formu ve ikili damar sistemiyle öne çıkan, neredeyse tek örneği yaşayan (Ginkgo biloba) gymnosperm grubudur. Gametofit evresi çok küçüktür ve sporofit evresi tamamen baskındır. Cladistik açıdan, modern bitki evriminin kritik bir halkasını temsil eder.

12. Spermatophyta (Tohumlu Bitkiler / Seed Plants)

Spermatophyta, angiospermler (çiçekli bitkiler) ve gymnospermler (tohumlu ama çiçeksiz bitkiler) dahil olmak üzere tohum üretimiyle üreyen, en gelişmiş vasküler bitki grubudur. Gametofit aşaması aşırı küçülmüş olup, sporofit evresi baskındır. Cladistik olarak, bitki evriminde en ileri düzeyde karmaşıklaşmayı temsil eder ve dünya üzerinde yaklaşık 300.000 türle en çeşitli gruptur.

Karşılaştırma Tablosu

Meristem Doku

Meristem dokusu, bitkilerde büyüme ve gelişme sağlayan, bölünme kapasitesine sahip hücrelerden oluşan özel dokulardır. Bitkilerde iki temel meristem türü vardır: apikal (tepe) meristem ve lateral (yan) meristem. Meristemler, bitkinin sürekli büyümesini ve yeni organlar üretmesini sağlar. Meristem dokusu, bitkilerin form ve yapısını düzenler. Aşağıda meristem doku türleri ve özellikleri hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz.

1. Meristem Doku Türleri

Meristem dokuları, yerlerine ve kökenlerine göre çeşitli alt gruplara ayrılabilir.

1.1. Yere Göre Meristemler

1.2. Kökenlerine Göre Meristemler

Özellik	Damarsız Tohumsuz	Damarlı Tohumsuz	Tohumlu Bitkiler (Gymnospermae)	Tohumlu Bitkiler (Angiospermae)
Vasküler Doku	Yok (Bryophyta, Hepaticophyta)	Var (Pteridophyta, Sphenopsida)	Var	Var
Üreme Yöntemi	Sporla	Sporla	Tohumla (ama açıkta)	Tohumla (meyve içinde)
Gametofit Aşaması	Baskın	Küçülmüş	Çok küçülmüş	Çok küçülmüş
Yapısal Organizasyon	Basit, sınırlı doku	Gelişmiş damar sistemi	Odunsu doku; iğne yapraklı	Çeşitli yaprak, çiçek ve meyve yapılarına sahip
Örnek Türler	Marchantia, Sphagnum	Pteridium, Equisetum	Pinus, Cedrus	Rosa, Quercus, Solanum vb.
Yaşam Alanı	Nemli, karasal	Geniş karasal alanlar, nemli topraklar	Soğuk ve dağlık bölgeler	Hemen her ekosistem

Filum	Vasküler Sistem	Üreme Yöntemi	Cladistik Ayırım	Gametofit Baskınlığı	Sporofit Baskınlığı	Örnek Tür/Genus	Yaşam Alanı	Özel Hücresel Özellik	Yaklaşık Tür Sayısı
Glaucophyta	Yok	Sporlar	Peptidoglikan kalıntıları	N/A	N/A	Cyanophora	Aquatik	Kloroplastta bakteriyel özellikler	Az sayıda
Chlorophyta	Yok	Sporlar	Klorofil a ve b	N/A	N/A	Chlamydomonas, Volvox	Aquatik (tatlı & tuzlu)	Tipik yeşil alg özellikleri	Binlerce
Charophyta	Yok	Sporlar	Kara bitkilerine yakınlık	N/A	N/A	Chara	Tatlı su	Özel hücre duvarı yapısı	600 civarı
Anthocerotophyta	Yok	Sporlar	Boynuz şeklinde sporofit	Hükümdar	Sınırlı	Anthoceros	Nemli karasal	Basit doku organizasyonu	100–300
Bryophyta	Yok	Sporlar	Dallanmış sporofitler	Hükümdar	Bağımlı	Sphagnum	Karasal	Suya bağımlı üreme	12,000 civarı
Hepaticophyta	Yok	Sporlar	Thalloid/yapraklı gametofit	Hükümdar	Çok basit	Marchantia	Nemli karasal	Keskin dokusal sadelik	9,000 civarı
Lycophyta	Var	Sporlar	Mikrofil yapraklar	Azalmış	Hükümdar	Lycopodium	Karasal	Erken vasküler doku	~1,290
Pteridopsida	Var	Sporlar	Megafil ve kompleks damar	Azalmış	Hükümdar	Pteris (Eğrelti)	Karasal	Klasik vasküler doku	~9,000
Sphenopsida	Var	Sporlar	Eklemli gövde, silika	Azalmış	Hükümdar	Equisetum	Nemli karasal	Silika birikimi	10-15 civarı
Cycadophyta	Var	Tohumlar	İri koniler, palm benzeri	Çok küçülmüş	Hükümdar	Cycas	Tropikal/subtropikal	Odunsu doku	Yaklaşık 300
Ginkgophyta	Var	Tohumlar	Fan şeklinde yaprak, ikili damar	Çok küçülmüş	Hükümdar	Ginkgo biloba	Karasal	Benzersiz venasyon	1 (canlı)
Spermatophyta	Var	Tohumlar	Gelişmiş üreme organları	Aşırı küçülmüş	Hükümdar	Magnolia, Pinus, & diğerleri	Karasal	Karmaşık doku organizasyonu	Yaklaşık 300,000

Apikal Meristem (Tepe Meristemi) Detay: Apikal meristem, bitkilerin uçlarında bulunan büyüme merkezleridir. Bu meristemler, bitkilerin dikey büyümesini sağlar ve organların (yapraklar, çiçekler, kökler) oluşumunu başlatır. Apikal meristemler, kök ve sürgün uçlarında bulunur ve büyüme genellikle ilk başta dikey olarak gerçekleşir.

Lateral Meristem (Yan Meristem) Detay: Lateral meristemler, bitkinin yanlarında bulunan büyüme merkezleridir. Bu meristemler, bitkinin kalınlaşmasını sağlar. Örneğin, odun (ksilem) ve soğan dokusunu (floem) oluşturan kambium gibi yapılar, lateral meristemlere örnek olarak verilebilir. Bu tip meristemler, bitkinin ikincil büyümesini sağlar.

Birincil Meristem (Primer Meristem) Detay: Birincil meristem, bitkilerde embriyonik gelişim sırasında oluşan ve bitkilerin ilk büyümesini sağlayan meristem türüdür. Birincil meristemler, kök ve sürgün uçlarında bulunan apikal meristemlerde bulunur ve bu bölge bitkinin uzunluk olarak büyümesini sağlar.

İkincil Meristem (Sekonder Meristem) Detay: Sekonder meristemler, birincil meristemlerin işlevini tamamladıktan sonra oluşan meristem türleridir. Lateral meristemler bu grupta yer alır. Kambium ve kork (felogen) gibi yapıların bulunduğu bu bölgelerde bitkinin kalınlaşması sağlanır.

2. Birincil ve İkincil Büyüme

Meristemler, bitkilerin büyümesini sağlamakla birlikte bu büyüme türleri birincil ve ikincil olmak üzere iki ana kategoride incelenebilir.

Sekonder Büyüme Detay

3. Odunsuluk ve Sürgen

Bitkilerin odunsu yapıları ve sürgün büyümesi, ikincil büyüme ile ilişkilidir.

4. Özelleşme

Meristem hücreleri, büyüme ve gelişim sırasında farklı organlar ve dokular oluşturacak şekilde özelleşirler.

5. Organ Oluşumu ve Hücre Arası Boşluklar

Meristem dokusunun büyümesi, organların oluşumuna yol açar ve organlar arasındaki boşlukları da etkiler.

6. Metabolizmaları

Meristem dokularının metabolizmaları, büyüme ve gelişme süreçlerinin temelini oluşturur. Bu süreçler, enerji üretimi ve hücresel aktiviteleri içerir.

7. Kambium ve Mantor Kambiyum

Kambium meristem, odunsu bitkilerin ikincil büyümesini sağlayan meristem türüdür.

8. Diğer Meristem Türleri

Bitki Parankiması

Bitki parankiması, bitkilerin temel yapı taşlarından biri olup, vücutlarında çeşitli önemli işlevleri yerine getiren bir doku türüdür. Parankima hücreleri genellikle ince duvarlara sahip, büyük bir vakuola ve canlı bir çekirdeğe sahiptir. Bu hücreler, bitkilerin hayatta kalmasına yardımcı olan birçok metabolik işlevi gerçekleştirir. Parankima, bitki doku sistemlerinin çoğunda yer alır ve fotosentez, besin depo etme, gaz alışverişi, su ve besin maddelerinin taşınması gibi çok sayıda temel görevi yerine getirir.

Parankima Çeşitleri ve İşlevleri

Bitki parankiması, işlevlerine göre farklı türlere ayrılabilir. Her bir parankima türü, bitkinin farklı bölümlerinde bulunur ve belirli işlevleri yerine getirir. İşte parankima çeşitleri ve bu çeşitlerin işlevlerine dair detaylı açıklamalar:

1. Fotosentez [Özümleme (Asimilasyon)] Parankiması

Fotosentez parankiması, bitkilerin ışık enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürdüğü temel hücrelerdir. Bu parankima türü, özellikle yapraklarda bulunan ve kloroplastları içeren hücrelerden oluşur. Kloroplastlar, güneş ışığındaki enerjiyi kullanarak su ve karbondioksitten glikoz üretir. Bu süreç, bitkinin yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan enerji üretimini sağlar.

1.1. Palizat Parankiması

Palizat parankiması, yaprağın üst epidermisinin hemen altında yer alan, silindirik hücrelerden oluşan bir doku türüdür. Hücreleri sıkı dizilmiş olup, yüksek kloroplast yoğunluğuna sahiptir. Fotosentez sürecinin büyük bir kısmı burada gerçekleşir.

1.2. Sünger Parankiması

Sünger parankiması, yaprağın alt kısmında yer alan, daha gevşek yapılı hücrelerden oluşan bir dokudur. Bu doku, gaz değişimini kolaylaştıran hava boşlukları içerir. Aynı zamanda, fotosentez yapabilen kloroplastlı hücreler barındırır ve gaz alışverişine yardımcı olur.

2. Depo Parankiması

Depo parankiması, bitkilerin besin maddelerini depoladığı hücrelerden oluşur. Bu hücreler, nişasta, yağ ve su gibi maddeleri depolayabilirler. Depo parankiması, genellikle köklerde, gövdelerde ve meyvelerde bulunur. Bu dokular, bitkinin enerji ihtiyacı olduğu zamanlarda depo edilen maddeleri serbest bırakır. Örneğin, patates gibi bazı bitkilerde depo parankiması nişasta depolar.

3. Havalandırma Parankiması

Havalandırma parankiması, bitkilerin su altında veya bataklık gibi nemli ortamlarda gaz alışverişini gerçekleştirmesine yardımcı olan dokulardır. Bu parankima hücreleri geniş boşluklar içerir ve bu sayede oksijenin bitki dokularına girmesine ve karbondioksidin dışarıya atılmasına olanak tanır. Havalandırma parankiması, özellikle su bitkilerinde yaygındır.

4. İletim Parankiması

İletim parankiması, bitkilerde su ve besin maddelerinin taşınmasına yardımcı olan dokulardır. Bu parankima türü, odun dokusunda (xylem) ve floem dokusunda bulunur. Xylem, su ve mineralleri köklerden yapraklara taşırken, floem ise organik besin maddelerini (özellikle şekerleri) bitkinin çeşitli bölgelerine iletir.

Bitki Parankimasındaki Bileşenler

Bitki parankiması, belirli bileşenlerden oluşur. Bu bileşenler farklı işlevlere sahiptir ve bitkinin hayatta kalmasına yardımcı olur. Aşağıda, bitki parankimasında bulunan temel bileşenler ve bunların işlevleri açıklanmıştır:

Kollenkima (Pek Doku)

Kollenkima, özellikle büyümekte ve gelişmekte olan bitkilerde bulunan bir doku türüdür. Genellikle genç gövdelerde, yaprak orta damarlarında, çiçek saplarında ve yaprak saplarında yer alır. Bu doku, bitkiye mekanik destek sağlar ve bitkinin esneklik ve gerilme özelliklerini geliştirir. Kollenkima hücrelerinin duvarları, selüloz ve pektin maddelerinin birikmesiyle kalınlaşır. Bu kalınlaşma, bitkilerin bükülme ve eğilme gibi fiziksel baskılara karşı daha dayanıklı hale gelmesini sağlar. Kollenkima hücrelerinde sitoplazma ve çekirdekler bulunur, bu nedenle bu doku canlı hücrelerden oluşur.

Sklerankima (Sert Doku)

Sklerankima, bitkilerin büyümesi tamamlanmış kısımlarında bulunan bir doku türüdür. Başlangıçta canlı olan hücreler, zamanla çeperlerinde lignin ve selüloz birikimi sonucu ölür ve madde alışverişi yapamaz hale gelir. Bu dokunun hücreleri, sert ve dayanıklı yapılarıyla bitkiye mekanik destek sağlar. Sklerankima hücreleri, bitkinin çeperlerinin kalınlaşması ve ölmesiyle cansız hale gelir, bu da onları daha dayanıklı ve sağlam kılar. Ancak, bazı sklerankima lifleri esneklik gösterebilir.

Karşılaştırma: Kollenkima ve Sklerankima

3. ÖRTÜ DOKU (KORUYUCU DOKU)

Parankima Türü	Bulunduğu Yer	İşlevi	Örnekler
Fotosentez Parankiması	Yapraklar	Güneş ışığından enerji üretir, fotosentez yapar, oksijen üretir	Yapraklar, yeşil gövdeler
Depo Parankiması	Kökler, gövdeler, meyveler	Besin maddelerini (nişasta, yağ, su) depolar, enerji rezervi sağlar	Patates, havuç, soğan
Havalandırma Parankiması	Su bitkileri, bataklık bitkileri	Gaz alışverişi sağlar, oksijen ve karbondioksit değişimini düzenler	Sazlık bitkileri, lotus
İletim Parankiması	Odun dokusu, floem	Su, mineraller ve besin maddelerini taşır, bitkinin hayatta kalmasını sağlar	Ağaçlar, çalılar

Özellik	Kollenkima	Sklerankima
Hücre Durumu	Canlı hücrelerden oluşur.	Cansız hücrelerden oluşur.
Bulunduğu Yer	Genç bitkilerde, büyüme ve gelişme aşamasında bulunan kısımlar (gövde, dal, yaprak sapı, meyve sapı).	Büyümesi tamamlanmış kısımlar (ceviz kabuğu, meyve çekirdekleri, sert meyve kabukları).
Esneklik	Esnek olup bükülme ve gerilmeye karşı dayanıklıdır.	Esnek değil, serttir (sklerankima lifleri hariç).
Hücre Çeperi	Selüloz ve pektin ile kalınlaşmıştır.	Selüloz ve lignin ile kalınlaşmıştır.
Çekirdek ve Sitoplazma	Sitoplazma ve çekirdekleri bulunur.	Sitoplazma ve çekirdekleri yoktur.
Çeşitleri	Köşe kollenkiması, levha kollenkiması.	Sklerankima lifleri, taş hücreleri.

Örtü doku; kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örten dokudur. Epidermis ve peridermisten oluşur.

A- Epidermis

Tek sıra hücrelerden oluşan bitkinin yaprak, genç gövde ve kök gibi yapıların üzerini örten en dış tabakadır.

Özellikleri:

Şekil: Epidermis Hücreleri ve Kütikula

Epidermis hücrelerinin dışarıya bakan yüzeyinde su kaybını önleyen mumsu yapıda kutin denilen madde birikimi ile oluşan kutikula tabakası bulunur.

Özellikler:

Not:

Bitkinin toprak altı organlarında (kök sisteminde) kütikula tabakası bulunmaz. Stoma oluşturmaz.

1. Epidermis Hücrelerinin Farklılaşması

a. Stoma

b. Hidatot (Su savağı)

c. Tüyler

Bitkide Tüylerin Görevleri:

d. Emergensler (Dikenler)

Peridermis

Stoma ve Lentisel Karşılaştırması

Bitkilerde Salgı Elemanları ve Salgı Maddeleri

Bitkilerde Salgı Maddelerinin Görevleri

Botanik Tanımı

Bark sadece odunsu bitkilerde bulunur - otsu bitkiler ve genç gövdelerde Periderm bulunur.

Bir kiraz ağacının hasar görmüş kabuğu, küçük odunsu gövdelerde ve birçok otsu bitkide genellikle ikinci bir örtü olan peridermin oluştuğu yerdir. Periderm, phellogen tarafından oluşturulur ve epidermisin yerini alır, epidermis gibi koruyucu bir kaplama görevi görür. Olgun phellem hücrelerinde su kaybı ve patojen saldırılarından korunmak için suberin bulunur. Daha eski phellem hücreleri ölüdür, bu da odunsu gövdelerde olduğu gibidir. Patates yumrusunun (yer altı gövde) üzerindeki deri peridermin kabuğunu oluşturur; bitkiler kabuğa sahip değildir.

Ağaç Kesit Diyagramı

Genç gövdelerde, kabuk olarak adlandırılan şey olmayan dokular dıştan içe doğru şunlardır:

Rhytidome

Rhytidome, kabuğun en tanıdık kısmıdır, ağaçların gövdelerini kaplayan dış katmandır. Çoğunlukla ölü hücrelerden oluşur ve suberize periderm, korteks ve floem dokularının çok katmanlı oluşumu ile üretilir. Rhytidome, özellikle ağaçların daha eski gövde ve köklerinde iyi gelişmiştir. Çalılarda ise daha eski kabuk hızla dökülür ve kalın rhytidome birikir. Genellikle ağaç gövdesinin en kalın ve belirgin kısmıdır.

4. İLETİM DOKU

Bitkilerde organik ve inorganik maddelerin bitkinin farklı organ ve dokularına taşınmasını sağlayan dokudur.

Ksilem ve Floem Genel Özellikleri

1) Ksilem (Xylem, Odun Borusu)

2) Floem (Soymuk Borusu)

Ksilem ve Floem Karşılaştırması

Özetle

Ekstra Bilgiler

	Stoma	Lentisel	Hidatot
Epidermis kökenlidir	Evet	Hayır	Evet
Canlıdır	Evet	Hayır	Evet
Fotosentez yapar	Evet	Hayır	Hayır
Açılıp kapanabilir	Evet	Hayır	Hayır
Sadece su atar	Evet	Hayır	Evet
Suyu buhar halinde atar (Terleme = Transpirasyon)	Evet	Evet	Hayır
Suyu damlalar halinde atar (Damlama = Gutasyon)	Hayır	Hayır	Evet

Özellik	Ksilem (Odun Boruları)	Floem (Soymuk Boruları)
Çekirdek ve Sitoplazma	Yok	Çekirdek yok, sitoplazma var
Çeperler	Lignin birikimi ile kalınlaşır	Kalınlaşmamıştır
Bitkiye Sağladığı Destek	Mekanik destek sağlar	Mekanik destek sağlar
Konum	Bitki gövdesinde kambiyumun iç kısmında bulunur. (Merkeze yakın)	Bitki gövdesinde kambiyumun dış kısmında bulunur. (Kabuğun iç yüzeyine yakın)
Taşıma Yönü	Tek yönlü (kökten yapraklara doğru)	Çift yönlü (yukarı ve aşağıya doğru)
Taşıma Hızı	Hızlıdır	Yavaştır
Madde Taşınması	Kılcallık, kök basıncı ve terleme-kohezyon etkileriyle gerçekleşir	Difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleşir
Hücre Yapısı	Cansız hücrelerin üst üste dizilmesiyle oluşur, hücre duvarları tamamen erimiştir	Canlı hücrelerin üst üste gelmesiyle oluşur, hücre duvarları erimemiştir ve kalburlu (delikli) görünür
Örnek Hücreler	Trake, trakeit	Arkadaş hücreleri

Trake: Uzunluğuna çeperlerinde lignin bulunan ve enine çeperleri kaybolmuş ölü hücrelerin üst üste gelmesinden oluşan silindir veya tüpler şeklindedir. Topraktan alınan suyu organlara taşır.

Trakeid: Trakeler gibi su iletimini sağlar, ancak çapları daha dar olup enine çeperleri vardır. Çoğunlukla gymnosperm'lerde (açıktohumlular) bulunur.

Ksilem Parankiması: Canlı hücrelerde meydana gelir, besin maddesi depolamak ve kısa mesafelere iletim yapmak için kullanılır.

Ksilem Sklerankiması: Çeperleri tamamen odunlaşmış uzun hücrelerden oluşur ve destek dokusu olarak işlev görür.

Kurak ve Nemli Bölge Bitkilerinin Karşılaştırılması

Bitki Dokusu Tüm

Dermosel Doku (Dermal Tissue)

Özellik	Kurak Bölge	Nemli Bölge
Yaprak Yüzeyi	Dar	Geniş
Kutikula Kalınlığı	Kalın	İnce
Yapraktaki Tüy Miktarı	Çok	Az
Yaprak Damarı	Az	Çok
Kök Çeşidi	Kazık Kök	Genellikle Saçak Kök
Kök Ozmotik Basıncı	Yüksek	Düşük
Kök Emici Tüy Sayısı	Çok	Az
Stoma Sayısı	Az	Çok
Stoma Yeri	Genellikle Yaprağın Altında	Yaprağın Her İki Yüzünde
Stoma Yerleşme Durumu	Epidermis Çukurunda	Epidermis Çıkıntısında
Stoma Büyüklüğü	Küçük	Büyük

Epidermis (Epidermis): Bitkinin dış yüzeyini örten dokudur. Genellikle tek katlıdır ve su kaybını engellemeye, bitkiyi mekanik etkilerden korumaya yardımcı olur. Ayrıca, stomaların (gözeneğin) açılıp kapanmasına aracılık eder.

Bulliform Cell (Bulliform Hücre): Bu hücreler genellikle yapraklarda bulunur ve su kaybı sırasında kapanarak bitkinin su dengesinin korunmasına yardımcı olur.

Cuticle (Kütikula): Epidermis hücrelerinin üst kısmında bulunan, suyun buharlaşmasını engelleyen koruyucu bir tabakadır. Bitkileri su kaybından korur ve dış etkenlere karşı dayanıklılığını artırır.

Guard Cell (Koruyucu Hücre): Stoma (gözeneğin) çevresinde bulunan hücrelerdir. Gaz alışverişini kontrol ederler ve açılıp kapanarak bitkinin su kaybını yönetirler.

Pavement Cell (Zemin Hücresi): Epidermiste bulunan düzgün ve düz hücrelerdir. Diğer hücrelerle sıkıca yerleşerek bitkinin dış yüzeyini korur ve destekler.

Subsidiary Cell (Yan Hücre): Stomaların etrafındaki yardımcı hücrelerdir. Stomaların işlevlerini düzenler, özellikle açılıp kapanmalarına yardımcı olur.

Periderm (Peridermis): Odunsu bitkilerde epidermisin yerini alan koruyucu bir dokudur. Ölü hücrelerden oluşur ve bitkiyi dış etkenlere karşı korur.

Phellem (Phellem): Peridermis dokusunun bir kısmıdır. Suberin içerir ve bitkilerin su kaybını engellemek için koruyucu bir tabaka oluşturur.

Phelloderm (Phelloderm): Peridermisin iç kısmında yer alan canlı hücrelerden oluşan dokudur. Genellikle bitkileri koruyarak dış etkenlere karşı dayanıklılığını artırır.

Bitki Formu ve İşlevi

Epidermis Çiçeksiz (Epidermis): Çiçekli olmayan bitkilerin epidermis tabakası, su kaybını engeller ve bitkilerin dış yüzeyini korur.

Cork (Kavkı): Mantar kambiyumundan gelişen ve odunsu bitkilerde bulunan koruyucu dokudur. Suberin maddesi ile sertleşir ve bitkiyi korur.

Bitki Organları

Bulb (Soğan): Yer altında bulunan, besin depolayan bir bitki organıdır. Bu organ, bitkinin çoğalmasını sağlar.

Root (Kök): Bitkilerin toprağa tutunmasını ve su ile minerallerin alınmasını sağlayan organıdır. Kök, bitkilerin hayatta kalabilmesi için çok önemlidir.

Rhizoid (Kök Benzeri Yapı): Bitkilerde gerçek kökler bulunmadığında, su ve besin alımını sağlayan, köke benzer yapılar gelişir.

Rhizome (Sürüncü Kök): Yer altında yatay büyüyen ve yeni bitki bireyleri üreten kısımdır. Bu yapı, bitkilerin çoğalmasını sağlar.

Shoot (Sürgün): Bitkinin gövdesi ve dallarından oluşur. Yaprakları taşıyarak fotosentez yapmaya olanak tanır.

Bud (Tomurcuk): Yeni bir dal veya yaprak oluşumunu başlatan küçük, gelişmeye başlayan yapıdır.

Leaf (Yaprak): Fotosentez işlemini gerçekleştiren organlardır. Bitkilerin enerji üretmesini sağlarlar.

Üreme Organları

Archegonium (Arkegonium): Dişi gametofitlerde bulunan, yumurtalık hücrelerini barındıran yapıdır.

Antheridium (Anteridyum): Erkek gametofitte bulunan, sperm hücrelerinin üretildiği yapıdır.

Androecium (Erkek Organ): Çiçeklerde erkek üreme organlarının tümünü ifade eder. Stamen (erdiş) burada yer alır.

Pollen (Polen): Erkek üreme hücresini taşıyan tozdur. Çiçeklenme sırasında dişi organı dölleme işlemi için polen kabul eder.

Stamen (Erdiş): Erkek üreme organıdır ve polen üretir. Anter ve filament kısımlarından oluşur.

Yüzey Yapıları

Cuticle (Kütikula): Bitkilerde epidermisin üst yüzeyinde bulunan ve su kaybını engelleyen ince koruyucu tabakadır.

Epicuticular Wax (Epi-kütiküler Mum): Kütikula üzerinde bulunan ve suyun buharlaşmasını engelleyen mumlu bir bileşiktir.

Nectar (Nektar): Çiçeklerde bulunan ve böcekleri cezbeden tatlı bir sıvıdır. Tozlaşma sürecine yardımcı olur.

Stoma (Stoma): Bitkilerin gaz alışverişini sağlayan açıklıklardır. Stomalar, bitkilerin su kaybını kontrol eder.

Bitki Fizyolojisi

Aleurone (Aleuron): Bitkilerdeki hücrelerde bulunan proteinli bir tabakadır ve bitkinin enerji depolama sürecine yardımcı olur.

Apical Dominance (Apikal Dominans): Bitkilerde ana gövdenin üst kısmındaki büyüme noktası, yan sürgünlerin büyümesini engeller.

Bulk Flow (Toplu Akış): Bitkilerde su ve besin maddelerinin, yüksek basınç farkları nedeniyle bir noktadan diğerine hareketidir.

Cellulose (Selüloz): Bitki hücrelerinin duvarlarını oluşturan organik bileşiktir. Hücrelerin sertliğini sağlar.

Photosynthesis (Fotosentez): Bitkilerin güneş ışığını enerjiye dönüştürdüğü kimyasal bir süreçtir. Karbondioksit ve su kullanarak glikoz üretirler.

Vasküler Doku (Vascular Tissue)

Phloem (Floem): Bitkilerde besin taşıyan dokudur. Özellikle fotosentezle üretilen şekerleri bitkinin her yerine taşır.

Xylem (Ksilem): Bitkilerde su ve mineralleri kökten yukarıya taşıyan dokudur.

Zemin Doku (Ground Tissue)

Parenchyma (Parankima): Bitkilerde en yaygın doku türüdür. Genellikle besin depolar ve fotosentez yapar.

Aerenchyma (Aerenkima): Hava boşlukları içeren, özellikle su bitkilerinde bulunan doku türüdür. Suda oksijenin taşınmasına yardımcı olur.

Mesophyll (Mesofıl): Yapraklarda bulunan ve fotosentez yapan hücrelerdir. Genellikle palizat ve sünger dokusuna ayrılır.

Meristematik Doku (Meristematic Tissue)

Primary Ground Meristem (Birincil Yer Doku Meristemi): Bitkilerin büyümesini sağlayan ve farklı doku türlerine dönüşen hücrelerin bulunduğu doku türüdür.

Procambium (Prokambiyum): Bitkilerde vasküler dokuya dönüşen meristematik hücrelerden oluşan doku türüdür.

Protoderm (Protodermis): Epidermis dokusunu oluşturan meristematik doku türüdür.

Karışık Doku (Mixed Tissue)

Cortex (Köprücük): Kök ve gövdede yer alan, genellikle parankima hücrelerinden oluşan doku türüdür.

Endodermis (Endodermis): Köklerin iç kısmında yer alan ve su ile mineral maddelerin geçişini kontrol eden hücre tabakasına denir.

Exodermis (Eksodermis): Köklerin dış kısmında bulunan koruyucu dokudur ve genellikle su kaybını engeller.

Stele (Stele): Kök ve gövde merkezinde yer alan, ksilem ve floemi içeren yapıdır. Bitkinin besin ile su taşıyan ana yollarıdır.

Tohumlu Bitkilerin Temel Kısımları

A. Bitki Organ Sistemleri

Bitkilerin toprak üstü organ sistemine sürgün sistemi, toprak altı organ sistemine ise kök sistemi denir.

1. Kök Sistemi

Kök sistemi, bitkiyi toprağa bağlayan, su ve mineral alımını sağlayan kısımdır. Kökler ayrıca bazı hormonların üretimini gerçekleştirir ve bitkiyi destekler.

Kök Sisteminin Temel Görevleri

Köklerin Emdiği Önemli Mineraller

Köklerin Ürettiği Hormonlar

2. Sürgün Sistemi

Sürgün sistemi, toprak üstü organlardan oluşur. Gövde ve dallar, yapraklar, çiçekler, tomurcuklar ve meyveleri taşır.

Sürgün Sisteminin Temel Görevleri

Sürgün Sisteminin Ürettiği Hormonlar

1. Kök

Kök, bitkinin toprağa tutunmasını sağlayan, su ve mineral alımında görevli temel organdır. Karasal bitkilerde yaygın olarak bulunur.

Kökün Temel Görevleri

Kök Tipleri

Kökün Anatomik Yapısı

Boyuna Kök; kaliptra, hücre bölünme bölgesi, uzama bölgesi ve olgunlaşma bölgesi olmak üzere dört bölümde incelenir.

Kökün İç Yapısı

Tek ve Çift Çenekli Bitki Kökleri Arasındaki Farklar

2. Gövde

Gövde, yaprak ve üreme organlarını taşıyan, genellikle toprak üstünde bulunan bitki eksenidir. Bitkinin taşıma, destekleme ve büyüme fonksiyonlarını yerine getirir.

Gövdenin Temel Görevleri

Gövde Tipleri

Tek ve Çift Çenekli Bitki Gövdeleri

Gövde Büyüme Tipleri

Sekonder Büyüme Süreci

Gövde, bitkinin su ve mineral iletimini sağlarken aynı zamanda dayanıklılık ve üreme fonksiyonlarını yerine getirir. Özellikle odunsu bitkilerde sekonder büyüme sayesinde yıllık halkalar oluşur, bu da bitkinin yaşının belirlenmesini sağlar.

Bitkilerde Büyüme Halkaları (Yaş Halkaları)

Ilıman bölgelerde yaşayan ağaçların gövdesinden enine kesit alındığında iç içe halkalar görülür. Bu halkalar yıllık ksilem dokularıdır ve büyüme halkaları olarak adlandırılır.

3. Yaprak

Yaprağın Temel Görevleri

Yaprak Tipleri

Damarlanma Tipleri

Yaprak Enine Kesiti

Ek Bilgiler

Yaprak Enine Kesiti ve Ana Bölümler

Yaprak enine kesitinde üç ana bölüm bulunur: epidermis, iletim dokusu ve mezofil tabakası. Her bir bölüm bitkinin yaşam fonksiyonlarında farklı roller üstlenir.

1. Epidermis

2. İletim Dokusu

3. Mezofil Tabakası

Şekil: Yaprak enine kesiti; epidermis, iletim dokusu (ksilem ve floem) ve mezofil tabakasını göstermektedir.

Kurak Bölge Bitkilerinin Yaprak Özellikleri

Tek ve Çift Çenekli Bitkilerin Karşılaştırılması

Özellik	Tek Çenekli (Monokotiledon)	Çift Çenekli (Dikotiledon)
Gövde	Genellikle otsu, ince gövdeli, kambiyum bulunmaz.	Genellikle odunsu, kalın gövdeli, halka şeklinde düzenlenmiş iletim demetleri ve kambiyum mevcuttur.
Yaprak	İnce, uzun, şerit şeklinde; paralel damarlanma; yaprak sapı genellikle yoktur.	Ağsı damarlanma; yaprak sapı bulunur; geniş ve çeşitli şekillerde olabilir.
Kök	Saçak kök sistemi; yan kökler belirgin.	Kazık kök sistemi; ana kök ve dallı yapıda.
Çiçek	Çiçek yapısında taç yaprak kısımları çoğunlukla üçer katlıdır.	Çiçek yapısında taç yaprak kısımları dört veya beş katlı olarak düzenlenir.

Kök, Gövde ve Yapraklarından Yararlanılan Bitkiler

1. Kökünden Yararlanılan Bitkiler

Örnekler: Havuç, turp, şalgam, kereviz, pancar.
Kullanım Alanı: Sebze olarak tüketilen kökler; şeker pancarı ise şeker üretiminde kullanılır.

2. Gövdesinden Yararlanılan Bitkiler

Örnek: Patates.
Açıklama: Bitkinin yaprakları veya sürgünleri zehirli olabilse de, toprak altındaki yumrular nişasta bakımından zengindir ve temel bir besin maddesi olarak kullanılır.

3. Yapraklarından Yararlanılan Bitkiler

Örnek Sebzeler: Lahana, ıspanak, kıvırcık salata, marul, semizotu, pazı, ebegümeci.
Örnek Kokulu Bitkiler: Nane, dereotu, tere; bu bitkiler, yemeklere ve içeceklere aroma katmak amacıyla kullanılır.
Kullanım: Yaprakları taze tüketilebildiği gibi, bazıları pişirilerek veya salata olarak servis edilebilir.

Bitkisel Hormonlar

Bitkisel hormonlar, bitkilerin büyüme, gelişme ve çevresel koşullara uyum sağlamasını düzenleyen kimyasal bileşiklerdir. İşte temel bitkisel hormonlar ve görevleri:

Oksin

Oksin, bitkilerin büyüme ve gelişiminde kritik bir rol oynar. Sürgün uçlarında sentezlenen bu hormon, hücre uzamasını teşvik eder ve kök gelişimini destekler. Fototropizma ve jeotropizma gibi yönelim hareketlerinde etkilidir. Fazla salgılanması büyümeyi engelleyebilirken, az salgılanması yaprak dökülmesine neden olabilir. En yaygın ot öldürücü kimyasallardan biri sentetik oksindir. Bu sentetik oksin, bitkinin büyümesini düzenleyen hormon dengesini bozarak yabancı otları öldürmek için kullanılır.

Giberellin

Giberellin hormonu, hücre bölünmesini ve hücre büyümesini uyararak bitkinin boyunun uzamasına katkı sağlar. Tohumların çimlenmesini destekler, çiçeklenmeyi teşvik eder ve bazı tarımsal uygulamalarda meyve büyüklüğünü artırmak için kullanılır. Özellikle üzüm gibi meyvelerde salkım seyreltmek, çekirdeksiz meyve oluşumunu sağlamak ve tane iriliğini artırmak için yaygın olarak uygulanır.

Sitokinin

Sitokinin, hücre bölünmesini teşvik eden ve bitkinin yaşlanmasını geciktiren bir hormondur. Yanal tomurcuk gelişimini uyararak bitkinin dallanmasını sağlar. Ayrıca yaprakların daha uzun süre yeşil kalmasına katkıda bulunur. Sitokinin hormonu, kök uçlarında sentezlenir ve ksilem yoluyla meristem dokulara, tohumlara, yapraklara ve meyvelere taşınır. Bu bölgelerde aktif rol oynar.

Absisik Asit

Absisik asit, büyüme ve gelişmeyi durduran bir hormondur. Bitkinin olumsuz çevresel koşullara dayanmasını sağlar. Kuraklık stresinde stomaların kapanmasına neden olarak su kaybını önler. Ayrıca tohumların uyku halinde kalmasını sağlayarak çimlenmeyi geciktirir. Absisik asit, tomurcuk ve tohumların dormansisini (durgunluk dönemi) korumasına yardımcı olur.

Etilen

Etilen gaz formunda bulunan bir hormondur ve meyve olgunlaşmasında önemli bir rol oynar. Meyve olgunlaşmasını hızlandırırken, yaprak ve çiçek dökülmesini de teşvik eder. Bitki stres altında kaldığında etilen üretimi artarak uyum sağlamasına yardımcı olur. Etilen, hücre çeperi bileşenlerinin enzimatik olarak parçalanmasına ve nişasta ile asitlerin şekere dönüşmesine neden olur. Böylece meyve tatlanır ve olgunlaşır. Ancak olgunlaşma tamamlandıktan sonra etilen üretimi devam ederse meyve çürür. Bu yüzden "Çürük bir elma gerçekten bir kasa elmayı çürütür." sözü bilimsel olarak doğrudur. Soğuk hava depolarında bekletilen elmaların bozulmasını önlemek için genellikle etilen gazının etkisini engellemek amacıyla CO2 ile yıkanır.

Salisilik Asit

Salisilik asit, bitkinin hastalıklara karşı savunma mekanizmalarını harekete geçiren bir hormondur. Özellikle patojenlere karşı bitkinin bağışıklık sistemini güçlendirmede önemli bir rol oynar. Ayrıca bitkinin stres koşullarına karşı direncini artırır.

Ek Notlar

Bitkilerde hormon salgısı yapmaya özelleşmiş bir doku bulunmaz. Hormonlar belirli bitki dokularında sentezlenir ve ihtiyaç duyulan bölgelere taşınır. Hayvanlarda ise hormonlar genellikle özelleşmiş bezler tarafından salgılanır.

Diğer Hormonlar

Bitkilerde az bilinen hormonlar arasında karrikinler ve poliaminler yer alır. Karrikinler, yangın sonrası tohum çimlenmesini uyarırken, poliaminler hücre büyümesi ve farklılaşmasını destekler.

Brassinosteroidler

Brassinosteroidler, hücre büyümesini teşvik eden ve bitkinin stres koşullarına dayanıklılığını artıran steroid yapılı hormonlardır.

Jasmonat

Jasmonat, bitkinin savunma mekanizmalarını harekete geçiren ve yaralanmalara karşı tepki vermesini sağlayan bir hormondur.

Strigolaktonlar

Strigolaktonlar, bitki köklerinden salgılanan ve kök gelişimini düzenleyen, ayrıca simbiyotik mantarlarla etkileşimi teşvik eden hormonlardır.

Hormon	Görevleri	Üretildiği Yer
Oksin	Hücre büyümesini teşvik eder, kök gelişimini destekler, fototropizma ve jeotropizma olaylarını düzenler.	Sürgün uçları, genç yapraklar, gelişmekte olan meyve ve tohumlar.
Giberellin	Tohum çimlenmesini destekler, gövde ve yaprak uzamasını teşvik eder.	Kökler, genç yapraklar, embriyolar.
Sitokinin	Hücre bölünmesini teşvik eder, yaşlanmayı geciktirir, yaprak dökülmesini önler.	Kök uçları, meristem dokular, yapraklar, meyveler.
Etilen	Meyve olgunlaşmasını sağlar, yaprak dökümünü hızlandırır.	Olgunlaşmış meyve dokuları, yaşlı yapraklar ve çiçekler.
Absisik Asit	Stomaların kapanmasını sağlar, tohumların uyku halinde kalmasını destekler.	Tüm bitki dokularında sentezlenebilir.
Brasinosteroidler	Hücre büyümesini ve farklılaşmasını teşvik eder, stres toleransını artırır.	Bitkilerin çeşitli dokularında.
Jasmonat	Bitkinin savunma mekanizmalarını uyarır, yaralanma tepkilerini düzenler.	Bitkisel hücre zarları.
Salicylate (Salisilik Asit)	Bitkinin hastalıklara karşı savunmasını artırır.	Bitkilerin çeşitli dokularında.
Strigolactonlar	Yan dalların büyümesini düzenler, kök simbiyozunu destekler.	Kök dokuları.

Bitkilerde Hareket

Bitkiler toprağa bağlıdırlar. Bu nedenle bitkilerde yer değiştirme şeklinde bir hareket görülmez. Ancak bir uyarı olduğunda yönelme (tropizma) ve durum değiştirme (nasti) hareketi yapabilir.

1. Tropizma Hareketleri

Bitkilerin çevreden gelen uyaranın yönüne bağlı olarak gerçekleştirdiği tepkidir.

Tropizma hareketleri, bitkilerin sadece büyüyen ve uzayan kısımlarında meydana gelir.
Eğer hareket uyarana doğru ise pozitif, zıt yönde ise negatif tropizma olarak adlandırılır.

Fototropizma

Bitkinin ışığa karşı gösterdiği yönelme hareketidir. Örneğin, pencere önüne konan bir bitkinin güneşe doğru yönelmesi pozitif fototropizmadır.

Bitkide büyümeyi sağlayan oksin hormonu ışık alan tarafta az, ışık almayan tarafta daha fazla bulunur. Bu nedenle ışık almayan taraftaki hücreler daha hızlı çoğalır ve büyüktür. Bu da bitki gövdesinin güneşe doğru yönelmesine neden olur.

Koleoptil Ucu Nedir?

Koleoptil ucu, genç çimlenmiş bitkilerde filizlerin üst kısmında bulunan koruyucu bir yapıdır. Fototropizma deneylerinde ışık algılayıcı bölge olarak görev yapar ve oksin hormonunun dağılımını düzenler.

Deneyler ve Bulgular

Koleoptilin ucu kesildiğinde yönelme olmaz.
Işık geçirmeyen başlık takıldığında yönelme olmaz, ancak büyüme devam eder.
Jelatin blok ile ayrıldığında yönelme ve büyüme olur.
Mika ile ayrıldığında yönelme olmaz.
Karanlıkta oksin emdirilmiş agar blok kullanıldığında yönelme gözlemlenir.

Malzemelerin Özellikleri

Agar:
Jelatinimsi bir maddedir ve kimyasal geçişe izin verir. Bitkilerde hormon dağılımını test etmek için kullanılır.
Jelatin:
Su içinde çözünebilen ve kimyasalların geçişine izin veren bir madde olup, deneylerde kimyasal sinyal iletiminin engellenmediğini göstermek için kullanılır.
Mika:
Geçirimsiz bir malzemedir ve kimyasal maddelerin geçişini engeller. Deneylerde oksin hormonunun taşınmasını önlemek için kullanılır.

Fototropizma Deneyleri ve Sonuçları

Deney Koşulu	Yönelme	Büyüme
Işığa yönelme	Var	Var
Ucu kesilmiş	Yok	Yok
Işık geçirmeyen başlık	Yok	Var
Işık geçiren kılıf	Var	Var
Jelatin blok ile ayrılmış koleoptil ucu	Var	Var
Mika ile ayrılmış koleoptil ucu	Yok	Var
Karanlıkta oksin emdirilmiş agar blok merkeze konulmuş	Yok	Var
Karanlıkta oksin emdirilmiş agar blok merkezin sağına konulmuş	Sola	Var
Karanlıkta oksin emdirilmiş agar blok merkezin soluna konulmuş	Sağa	Var

Nasti Hareketleri

Nasti Hareketleri: Bitkilerin uyaranın yönüne bağlı olmaksızın gerçekleştirdikleri harekete denir.

Nasti hareketleri turgor basıncının değişimleri ile sağlanır.
Nastide, uyartı hangi yönden gelirse gelsin bitki bütün kısımları ile uyarana tepki gösterir. Bunun için nasitide (+), (-) durumları yoktur.
Nasti hareketlerine neden olan uyaranlar ısı, ışık, sarsılma, dokunma gibi dış çevre faktörleridir.

Nasti Hareketi Çeşitleri

1. Fotonasti

Çiçeklerin ortamdaki ışık şiddetine bağlı olarak açılıp kapanmasıdır.

Örnek: Akşamsefası (Mirabilis jalapa) çiçekleri gündüz ışık şiddetine bağlı olarak kapanıp karanlıkta açılır. Kadife çiçeği (Tagetes) de benzer şekilde ışığa tepki verir.

2. Termonasti

Bitkilerde sıcaklık değişmelerinin sebep olduğu nasti hareketidir. Bu hareketler çiçeklerde sık görülür.

Örnek: Henüz tam açılmamış olan bir lale bulunduğu ortamdan 10-15°C daha sıcak bir ortama konulursa birkaç dakika içinde çiçek tam açılır. Eğer aynı lale tekrar önceki ortamına alınırsa düşük sıcaklığın etkisiyle lalenin taç yaprakları kapanır. Kardelen çiçekleri de sıcaklık artışıyla açılma gösterir.

3. Sismonasti

Bitkide sarsıntı ve dokunma ile meydana gelen turgor değişimleri sonucu ortaya çıkan hareketlerdir.

Örnekler:

Küstüm otunun (Mimosa pudica) yapraklarının dokunmayla kapanması
Böcekçil bitkilerin (Dionaea muscipula - Venüs sinek kapanı) yapraklarının böceğin dokunmasıyla kapanması
Küstüm otunda yaprak kapanması saniyeler içinde gerçekleşirken, yeniden açılması 20-30 dakika alır

4. Niktinasti (Uyku Hareketleri)

Bitkilerin gece ve gündüz periyotlarına bağlı olarak yapraklarını açıp kapamalarıdır.

Örnekler:

Bakla (Phaseolus) bitkisinin yapraklarının gece katlanması
Yonca (Trifolium) yapraklarının gece aşağı doğru sarkması
Bazı bitkilerde bu hareketler içsel biyolojik saatle kontrol edilir

5. Hidronasti

Nem oranındaki değişikliklere bağlı olarak gerçekleşen nasti hareketleridir.

Örnek: Bazı çöl bitkilerinin kuru havalarda yapraklarını kıvırarak su kaybını azaltması. Stoma hücrelerinin turgor basıncına göre açılıp kapanması da bir çeşit hidronastidir.

6. Kemionasti

Kimyasal uyaranlara karşı gösterilen nasti hareketleridir.

Örnek: Böcekçil bitkilerin yapraklarında avın salgıladığı kimyasallara tepki olarak sindirim enzimleri salgılaması. Özellikle Drosera (sinekkapan) türlerinde görülür.

7. Traumatonasti

Yaralanma veya hasara karşı gösterilen nasti hareketleridir.

Örnek: Bazı bitkilerin yaralanan bölgelerinde yaprak kapanması veya savunma kimyasalları salgılaması. Örneğin, bazı Acacia türleri otçul hayvanlar tarafından yenildiğinde yapraklarında toksik maddeler üretir.

Tropizma ve Nasti Karşılaştırması

Karakteristik	Tropizma	Nasti
Hareketin Niteliği	Uyaranın yönüne bağlı yönelim hareketleri	Uyaranın yönüne bağlı olmayan durum değiştirme hareketleri
Mekanizma	Hormon (oksin) etkisi ile gerçekleşir	Turgor basıncı etkisi ile gerçekleşir (Bazılarında elektriksel uyarıların etkisi de vardır)
Hız	Yavaş gerçekleşir (saatler-günler)	Hızlı gerçekleşir (saniyeler-dakikalar)
Yön Bağımlılığı	Uyaranın yönüne göre pozitif, negatif tropizma vardır	Uyaranın yönüne bağlı olmadığı için negatif, pozitif çeşitleri yoktur
Örnekler	Fototropizma (ışığa yönelim), Geotropizma (yerçekimine yönelim)	Fotonasti, Termonasti, Sismonasti

Nasti Hareketlerinin Mekanizması

Nasti hareketleri genellikle pulvinus adı verilen özelleşmiş yapılar tarafından kontrol edilir. Pulvinus, yaprak sapının tabanında bulunan şişkin bir dokudur. Bu dokudaki motor hücreler turgor basıncını hızla değiştirebilir:

Turgor artışı: Hücrelere su girişi → yaprak açılması
Turgor azalışı: Hücrelerden su çıkışı → yaprak kapanması

Bu süreç potasyum iyonlarının (K+) aktif taşınmasıyla sağlanır. Sismonasti gibi hızlı hareketlerde elektriksel sinyaller (aksiyon potansiyelleri) rol oynar.

Tropizmler

Bitkilerin yönlü uyaranlara karşı gösterdiği yönelim hareketleridir. Büyüme yönünü belirler.

Çeşitleri ve Özellikleri

Aerotropizm: Rüzgar yönüne doğru veya rüzgardan uzağa büyüme. Kökler genellikle rüzgar yönüne doğru büyür.
Kemotropizm: Kimyasal maddelere tepki. Kökler besin maddelerine doğru (pozitif), toksik maddelerden uzağa (negatif) büyür.
Elektrotropizm (Galvanotropizm): Elektrik alanına tepki. Kökler genellikle katoda doğru büyüme eğilimindedir.
Ekzotropizm: Genetik olarak belirlenmiş sabit büyüme yönü. Örneğin sarmaşık dallarının spiral büyümesi.
Gravitropizm (Geotropizm): Yerçekimine tepki. Kökler pozitif (aşağı), gövdeler negatif (yukarı) gravitropizm gösterir.
Apogeotropizm: Yerçekimine ters yönde büyüme. Bazı yan kökler bu şekilde büyür.
Heliotropizm: Güneş ışığına yönelim. Ayçiçeğinin güneşi takip etmesi tipik örnektir.
Apheliotropizm: Güneş ışığından kaçınma. Bazı bitki kökleri bu şekilde büyür.
Hidrotropizm: Suya doğru yönelim. Kökler su kaynağına doğru büyür.
Prohidrotropizm: Suya doğru pozitif yönelim. Çoğu kök sistemi bu şekilde davranır.
Higrotropizm: Neme yönelim. Havadaki nem gradientine tepki.
Fototropizm: Işığa yönelim. Gövdeler pozitif (ışığa doğru), bazı kökler negatif fototropizm gösterir.
Aphototropizm: Işıktan kaçınma. Bazı yeraltı kök sistemleri.
Skototropizm: Karanlığa yönelim. Bazı tropikal sarmaşıklar gölgeye doğru büyür.
Selenotropizm: Ay ışığına yönelim. Bazı bitkilerin çiçeklerinde görülür.
Termotropizm: Sıcaklık gradientine tepki. Bazı çiçekler ısı kaynaklarına yönelir.
Tigmotropizm: Temasa tepki. Sarmaşıkların desteklere sarılması.
Travmatotropizm: Yaralanmaya tepki. Kökler yaralı bölgeden uzaklaşır.

Diğer Hareket Türleri

Yönelimden bağımsız bitki hareket çeşitleridir.

Nutasyon (Nutation)

Bitki organlarının büyüme sırasındaki düzenli salınım hareketleri. Büyüme ucu spiral veya zigzag şeklinde hareket eder.

Özellikleri:

İçsel ritimle kontrol edilir
Büyüme hızındaki asimetrik değişimlerden kaynaklanır
Fasulye sarmaşıklarının sarılma hareketinde görülür

Propriyoseptif Hareket

Bitkinin kendi yapısal durumuna göre ayarladığı hareketler. Örneğin ağırlık dağılımına göre gövde eğiminin ayarlanması.

Kemotaksi

Tek hücreli bitkilerin ve polen tüplerinin kimyasal gradientlere doğru hareketi. Örneğin polen tüplerinin yumurtalığa doğru büyümesi.

Hızlı Bitki Hareketleri

Hızlı bitki hareketleri, tropizmalardan farklı olarak çok kısa sürede (saniyeler veya dakikalar içinde) gerçekleşen ve genellikle tersine çevrilebilen hareketlerdir. Bu hareketler, turgor basıncı değişimleri veya elektrokimyasal sinyaller ile tetiklenir. Uyaranın yönüne bağlı olup olmamasına göre sınıflandırılır.

Hareket Mekanizması

Turgor Basıncı Değişimi: Hücrelerde su alımı veya kaybına bağlı ani şişme/büzülme (Örnek: Küstümotu).
Aksiyon Potansiyelleri: Dokunma gibi uyaranlarla elektriksel sinyallerin iletilmesi (Örnek: Venüs sinek kapanı).

Hareket Türleri ve Örnekler

Bitki Türü	Hareket Tipi	Uyaran	Yönlü/Yönsüz	Mekanizma
Küstümotu (Mimosa pudica)	Sismonasti	Dokunma, sarsıntı	Yönsüz (Nasti)	Turgor kaybı ile yaprakların kapanması
Venüs Sinek Kapanı (Dionaea)	Tigmotropizm + Nasti	Dokunma (kıl uyarısı)	Yönlü (Tropizma) + Yönsüz (Hızlı kapanma)	Aksiyon potansiyeli ile turgor değişimi
Su Piresi Kapanı (Utricularia)	Kemotropizma + Nasti	Kimyasal uyaran	Yönlü (Besine doğru) + Yönsüz (Ani kapanma)	Vakum etkisi ile su emilimi
Aldrovanda (Su sinek kapanı)	Tigmotropizm	Dokunma	Yönlü	Hücrelerin ani büzülmesi

Yönlü ve Yönsüz Hareket Karşılaştırması

Yönlü Hareket (Tropizma):
- Uyaranın kaynağına göre sabit yönelim (Örn: Venüs kapanının böceğe doğru kıvrılması).
- Genellikle yavaş büyüme hareketleri.
Yönsüz Hareket (Nasti):
- Uyaranın yönünden bağımsız hızlı tepki (Örn: Küstümotunun herhangi bir dokunuşa kapanması).
- Turgor değişimleri veya elektriksel sinyallerle tetiklenir.

Turgor Artarsa:

Hücreler şişer ve gerginleşir
Bitki dokuları dik durur
Stomalar açılır
Nasti hareketleri gerçekleşir (örn. küstümotu yapraklarının açılması)

Turgor Azalırsa:

Hücreler büzüşür
Bitkide solma görülür
Stomalar kapanır
Nasti hareketleri tersine döner (örn. küstümotu yapraklarının kapanması)

Ozmotik Basınç Artarsa:

Hücreye su girişi artar
Turgor basıncı yükselir
Kökler suya doğru yönelir (pozitif hidrotropizm)

Ozmotik Basınç Azalırsa:

Hücreden su çıkışı olur
Turgor basıncı düşer
Bitki solmaya başlar

Stoma Açılma ve Kapanma Mekanizması

Stoma Açılması

Işık varlığında fotosentez başlar
Şeker üretimi artar → ozmotik basınç yükselir
Komşu hücrelerden stoma hücrelerine su girer
Turgor basıncı artar → stoma açılır

Stoma Kapanması

Karanlıkta veya su stresinde ABA hormonu salgılanır
Potasyum iyonları dışarı atılır → ozmotik basınç düşer
Stoma hücrelerinden su çıkar
Turgor basıncı azalır → stoma kapanır

Yapraklarda Turgor Değişimleri

Durum	Yaprak Görünümü	Fizyolojik Sonuç
Yüksek Turgor	Dik, gergin yaprak	Fotosentez verimliliği artar
Düşük Turgor	Sarkık, solgun yaprak	Metabolik aktiviteler yavaşlar

Turgorun Yaprak Hareketlerine Etkisi

Niktinasti: Yaprakların gece-gündüz pozisyon değişimi (turgor değişimi ile)
Sismonasti: Dokunmaya tepki (küstümotu)
Termonasti: Sıcaklık değişimlerine tepki

Turgor Basıncını Artırma Yöntemleri

Su alımını artırmak: Köklerde ozmotik basıncı artırarak
K+ iyonu birikimi: Stoma hücrelerinde potasyum alımını artırmak
Organik çözünen üretimi: Fotosentezle şeker üretimini artırmak

Turgor Basıncını Azaltma Yöntemleri

Su kaybı: Terleme ile su atılımı
İyon atılımı: K+ iyonlarının hücre dışına verilmesi
ABA hormonu: Stres durumunda stomaları kapatma

BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI
Bitkilerde madde taşınması, bitkilerin yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmeleri için hayati öneme sahip bir süreçtir. Bu süreçte su, mineraller ve organik bileşikler bitkinin farklı kısımları arasında taşınır.

Su ve Minerallerin Bitkiler İçin Önemi

Bilgi: Bitkiler topraktan suyla birlikte mineralleri alır. Bu işlem genellikle kökler vasıtasıyla gerçekleşir ve bitkinin büyümesi için gerekli olan temel süreçlerden biridir.

Bitkiler, topraktan su ve gerekli mineralleri alarak beslenir. Mineraller topraktan genellikle inorganik iyonlar hâlinde alınır. Bitkinin yapısında bulunan mineraller, organik madde sentezinde görev aldıkları için oldukça önemlidir.

Bitkilerin Temel İhtiyaçları

Bitkilere güneş ışığı ve gerekli mineraller verildiğinde, normal büyüme için gerekli tüm bileşikler sentezlenebilir. Organik bileşiklerin sentezlenebilmesi için bitkinin havadan CO₂ alması gerekir.

Gaz Alışverişi

Bitkiler O₂ üreticisi olmakla birlikte hücre solunumu için O₂'e gereksinim duyar. Bitki kökleri solunum için topraktan O₂ alırken solunum sonucu üretilen CO₂'i toprağa verir.

Topraktaki Minerallerin Emilimi

Toprakta bulunan minerallerin çok azı bitkiler tarafından kolayca alınabilir özelliktedir. Minerallerin bitkiler tarafından alınabilir hâle dönüşmesi:

Topraktaki mikroorganizmaların faaliyetine
Toprağın havasına
Sıcaklığına
pH değerine
Nem oranına

gibi birçok faktöre bağlıdır.

Bitkiler İçin Önemli Elementler

Bilgi: Bitkiler için gerekli elementler ihtiyaç duyulan miktarlara göre makro ve mikro elementler olarak ikiye ayrılır. Her elementin bitki fizyolojisinde farklı bir rolü vardır.

Mutlak Gerekli (Elzem) Elementler

Besin tuzları çeşitli elementlerden oluşur. Bitkilerin büyümesi için yaşamsal öneme sahip elementlere mutlak gerekli (elzem) element denir.

Mutlak gerekli elementler:

Enzimlerin faaliyetlerinde
Hücrelerin osmotik basıncının düzenlenmesinde
Bazı organik bileşiklerin yapısal elemanı olarak görev yapar.

Makro Elementler

Bitkilerin fazla miktarda ihtiyaç duyduğu elementlerdir:

Karbon (C)
Hidrojen (H)
Oksijen (O)
Azot (N)
Kükürt (S)
Fosfor (P)
Potasyum (K)
Kalsiyum (Ca)
Magnezyum (Mg)

Mikro Elementler

Bitkilerin çok az gereksinim duyduğu elementlerdir:

Klor (Cl)
Bakır (Cu)
Sodyum (Na)
Demir (Fe)
Çinko (Zn)
Mangan (Mn)

Bitki Gelişiminde Elementlerin Rolü

Bitkiler, besin elementlerinin optimum düzeyde bulunduğu ortamlarda en iyi şekilde büyür ve gelişir.

Minimum Kuralı (Liebig Yasası)

Bilgi: Minimum kuralı, Alman kimyager Justus von Liebig tarafından ortaya atılmıştır ve tarım biliminde önemli bir prensiptir.

Minimum kuralı: Ortamda bulunan elementlerden hangisi en az ise, o element sınırlayıcı etki gösterir. Yani diğer elementler ortamda yeterli olsa bile bitkinin bu elementlerden yararlanma ölçüsü, ortamda az bulunan elementten yararlandığı ölçüdedir.

Bitkinin gelişimi en az oranda bulunan elemente göre olur. Buna minimum yasası denir.

Bu prensip, tarımda gübreleme stratejilerinin belirlenmesinde önemli rol oynar. Çiftçiler toprak analizi yaparak hangi elementlerin eksik olduğunu belirler ve buna göre gübreleme yapar.

Bitkilerde Madde Taşınması ve Gübreleme

Gübre

Bitki büyümesini arttırmak için toprağa uygulanan doğal veya yapay kimyasallara gübre denir.

Gübre Çeşitleri

İki temel tip gübre bulunur:

İnorganik gübreler: Azot, fosfor, potasyum gibi inorganik mineralleri içeren gübrelerdir.
Ek bilgi: NPK gübreleri olarak bilinirler ve içerdikleri azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K) oranlarına göre sınıflandırılırlar.
Organik gübreler: Bitki veya hayvan kalıntılarından elde edilen gübrelerdir. Biyolojik kökenlidir.
Ek bilgi: Kompost, yeşil gübre, hayvan gübresi (ahır gübresi) ve kemik unu gibi çeşitleri vardır. Toprağın yapısını iyileştirir ve mikrobiyal aktiviteyi artırır.

Topraktaki Su ve Minerallerin Bitkiye Geçiş Adaptasyonları

1. Kök Emici Tüy Hücreleri

Epidermis hücrelerinin toprak içine doğru uzantılarıdır. Toprak parçacıkları ile kökün temas yüzeyini arttırır.

Örnek: Bir çavdar bitkisinde emici tüylerin sayısı 14 milyar civarındadır ve oluşturduğu toplam yüzey alanı 400 m²'den fazladır.

Ek bilgi: Emici tüyler sadece birkaç gün yaşar ve sürekli yenilenir. Kök büyüdükçe yeni emici tüyler oluşur.

2. Nodül (Yumru)

Yer fıstığı, fasulye, yonca gibi baklagillerin köklerinde azot bağlayıcı bakterileri bulunduran hücrelerden oluşmuş şişkinliklerdir.

Ek bilgi: Rhizobium cinsi bakterilerle oluşan bu mutualist ilişki sayesinde baklagiller azotça fakir topraklarda bile yetişebilir.

3. Mikoriza

Canlı bitki kökleri ile mantar hifleri arasındaki mutualist birliğe denir.

Ek bilgi: İki tip mikoriza vardır:

Ektomikoriza: Mantar hifleri kökün epidermis hücreleri arasında yaşar
Endomikoriza: Mantar hifleri kök hücrelerinin içine kadar girer

Bitkilerde Su ve Mineral Taşınma Mekanizması

Ksilem ile Taşınma

Damarlı bitkilerde su ve mineraller iletim doku elemanları olan ksilem (odun boruları) ile taşınır.

Suyun Kök Emici Tüyleri ile Alınması

Suyun alınabilmesi, kökteki ozmotik basıncın artışına bağlıdır.

Ek bilgi: Kök basıncı denen bu olay, sabah saatlerinde bitkilerin yaprak kenarlarından su damlamasına (gutasyon) neden olabilir.

Taşınma Yolları

Topraktan kök emici tüyleri ile alınan su ve minerallerin, kökten ksilem borularına kadar iletilmesi iki farklı yol ile gerçekleşir:

1. Apoplast Yol

Hücre çeperlerinden oluşan, hücreler arası boşlukta ilerleyen bir yoldur.

Ek bilgi: Bu yol boyunca su ve mineraller hücre sitoplazmasına girmeden ilerler, bu nedenle enerji gerektirmez.

2. Simplast Yol

Birbiriyle komşu olan kök hücrelerinin oluşturduğu yoldur.

Ek bilgi: Hücreler arasında plazmodezmata adı verilen bağlantılar bulunur ve maddeler bu bağlantılarla taşınır.

Kaspari Şeridi

Endodermis hücreleri arasında bulunan, su geçirmeyen bir kuşaktır.

Ek bilgi: Bu yapı, bitkinin su ve mineral alımını kontrol ederek zararlı maddelerin ksileme geçişini engeller.

Ek Bilgiler

Bitkilerde su taşınmasında kök basıncı, kılcallık ve terleme-çekim kuvveti etkilidir
Fotosentez ürünleri floem dokusuyla taşınırken, su ve mineraller ksilemle taşınır
Toprak pH'sı mineral alımını etkiler; çoğu bitki 6.0-7.0 pH aralığını tercih eder
Aşırı gübreleme toprak tuzluluğunu artırarak bitki gelişimini olumsuz etkileyebilir

Bitki Köklerinde Su ve Mineral Taşınımı: Adım Adım Süreç

1. Kök Emici Tüy Hücreleri ile Başlangıç

Kök emici tüyleri epidermis hücrelerinin uzantılarıdır ve toprakla temas yüzeyini artırır.

Topraktaki su, osmoz ile tüy hücrelerine girer
Mineraller ise aktif taşıma ile alınır (ATP harcanır)
Hücre zarı seçici geçirgendir, kontrolü sağlar

2. Epidermis'ten Korteks'e Geçiş

Su ve mineraller iki farklı yolla ilerler:

Apoplast Yolu:

Hücre çeperleri arasındaki boşluklardan ilerleme
Hızlı taşınım yolu
Hücre zarından geçme gerektirmez

Simplast Yolu:

Hücre zarı ve plazmodezmata bağlantılarıyla
Sitoplazmadan sitoplazmaya geçiş
Yavaş ama kontrollü taşınım

3. Korteks Katmanında İlerleme

Korteks (kabuk bölgesi) parankima hücrelerinden oluşur:

Su ve mineraller burada hem apoplast hem simplast yolla ilerler
Korteks hücreleri depo görevi de görür

4. Endodermis ve Kaspari Şeridi Engelı

Endodermis tek sıra hücreden oluşan özel tabaka:

Hücrelerinin yan çeperlerinde kaspari şeridi bulunur
Kaspari şeridi suberin (mantar maddesi) içerir, su geçirmez
Apoplast yolunu kesinlikle engeller
Zorunlu olarak tüm maddeler simplast yola girer

5. Merkezi Silindir (Stele) Geçiş

Endodermisi geçen maddeler merkezi silindire ulaşır:

Perisikl: Merkezi silindirin dış tabakası, yanal kök oluşumunu sağlar
Ksilem: Su ve minerallerin taşındığı odun boruları
Floem: Organik madde taşıyan soymuk boruları

6. Ksileme Ulaşım ve Yukarı Taşınma

Son aşamada:

Su ve mineraller ksilem borularına aktif taşımayla geçer
Ksilemde kılcallık, kök basıncı ve terleme-çekim kuvveti ile yukarı taşınır
Yapraklara kadar ulaşan su terleme ile atılır, mineraller hücrelerde kullanılır

Özet Tablo: Taşınım Yapıları ve Görevleri

Yapı	Görev	Özellik
Kök emici tüy	Epidermis uzantısı	Yüzey artırımı
Epidermis	Dış koruyucu tabaka	Emici tüy kaynağı
Korteks	Kabuk dokusu	Depo ve taşıma
Endodermis	Seçici bariyer	Kaspari şeridi içerir
Perisikl	Merkezi silindir dışı	Yanal kök oluşturur
Ksilem	Odun boruları	Su/mineral taşınımı

KSİLEMDE (ODUN BORULARINDA) SUYUN TAŞINMASI

Uzun mesafeli taşıma: Maddelerin odun ve soymuk boruları ile taşınmasına denir.

Ksilemde Su Taşınma Mekanizmaları

Bitkilerde suyun ksilemde taşınması 3 temel mekanizma ile açıklanır:

1. Kılcallık Olayı

Adezyon kuvveti etkisiyle gerçekleşir
Adezyon: Farklı moleküllerin birbirine yapışması (su-selüloz)
Su molekülleri ksilem çeperlerindeki selüloza tutunur
İnce kılcal borular suyu yukarı çeker
Ek bilgi: Ksilem çapı daraldıkça kılcallık etkisi artar
Etki: En zayıf mekanizma (max 1m yükseltebilir)

2. Kök Basıncı

Kök ozmotik basıncı > Toprak ozmotik basıncı olmalıdır
Ozmotik basınç farkı suyu ksileme iter
Guttasyon: Yaprak kenarlarından su damlaması
Ek bilgi: Gece terleme azken kök basıncı belirginleşir
Etki: Orta düzey mekanizma (2-3m'ye kadar etkili)

3. Terleme-Çekim Teorisi

Terleme (Transpirasyon): Yapraklardan su buharı kaybı
Su kaybı → Yaprak osmotik basıncı artar → Emme kuvveti oluşur
Kohezyon: Su molekülleri arası hidrojen bağları
Kopmayan su sütunu oluşur (300 atm'ye kadar dayanır)
Ek bilgi: 100m'ye kadar ağaçlarda etkilidir
Etki: En güçlü mekanizma

Mekanizmaların Karşılaştırılması

Mekanizma	Etki Gücü	Canlılık Gereksinimi	Maksimum Etki
Kılcallık	Zayıf	Hayır	~1m
Kök Basıncı	Orta	Evet	~3m
Terleme-Çekim	Güçlü	Kısmen	100m+

Suyun Taşınma Hızını Etkileyen Faktörler

Işık şiddeti: Stomaları açar, terlemeyi artırır
Rüzgar: Yaprak yüzeyindeki nemi uzaklaştırır
Sıcaklık: Terleme hızını artırır (ancak 35°C üstü stomaları kapatabilir)
Işık rengi: Mavi ışık stoma açılmasını uyarır
Toprak suyu: Yeterli su olmazsa ksilemde hava kabarcığı (emboli) oluşur
Bağıl nem: Havanın nemi azaldıkça terleme artar
Ek bilgi: Kurak bölge bitkileri yaprak yüzeyini küçülterek su kaybını azaltır

Ksilem Taşınımının Önemi

Su taşınımı aynı zamanda mineral taşınımını sağlar
Fotosentez için gerekli suyu yapraklara iletir
Bitki dokularının turgor basıncını korur
Terleme ile bitki sıcaklığını düzenler (serinletme etkisi)
Ek bilgi: Bazı bitkilerde günde 250 litre su taşınabilir

Ksilem Yapısına İlişkin Ek Bilgiler

Ksilem trake ve trakeit hücrelerinden oluşur
Olgun ksilem hücreleri ölüdür (sadece çeperleri kalır)
Çeperler lignin birikimiyle sertleşmiştir
Halkalı, sarmal, noktalı gibi farklı çeper kalınlaşma tipleri vardır
Ek bilgi: Ağaç halkaları ksilem dokusunun yıllık büyümesiyle oluşur

SUYUN TAŞINMASINDA GUTASYON VE TERLEMENİN ETKİSİ

1. GUTASYON (DAMLAMA)

Tanım ve Mekanizma

Gutasyon, bitkilerin yaprak kenarlarındaki hidatot adı verilen özel yapılardan sıvı su damlacıkları şeklinde su atmasıdır.

Gutasyonun Gerçekleşme Koşulları:

Toprakta bol su bulunması
Havanın nispi neminin yüksek olması (%90-100)
Terlemenin düşük olduğu durumlar (gece/sabah erken saatler)
Kök basıncının yüksek olması

Gutasyon Sürecinin Aşamaları:

Topraktaki suyun kök emici tüyleriyle alınması
Kök hücrelerinde ozmotik basınç oluşması
Ksilemde su sütununun yukarı itilmesi
Yaprak kenarlarındaki hidatotlardan su damlacıklarının çıkışı

Gutasyon ile Atılan Sıvının Özellikleri:

%98-99 su
%1-2 çözünmüş mineraller (Ca, K, Mg tuzları)
Az miktarda organik bileşikler
pH genellikle nötr veya hafif bazik

2. TERLEME (TRANSPİRASYON)

Tanım ve Mekanizma

Terleme, bitkilerin stomalar, lentiseller ve kutikula yoluyla su buharı kaybetmesidir.

Terleme Tipleri:

Tip	Oran	Gerçekleştiği Yer	Kontrol Mekanizması
Stomal terleme	%90	Stomalar	Stoma açıklığı ile kontrol edilir
Kutikular terleme	%5-10	Kutikula	Kutikula kalınlığı ile sınırlıdır
Lentisel terleme	%0-5	Lentiseller	Mevsimsel olarak değişir

Stomaların Çalışma Mekanizması:

Stomaların açılıp kapanması turgor basıncı ile kontrol edilir:

Açılma:
- Fotosentez başlar → CO₂ azalır → pH yükselir
- Nişasta → glikoza dönüşür
- Ozmotik basınç artar → su girişi olur
- Kilit hücreleri şişer → stoma açılır
Kapanma:
- CO₂ artar → pH düşer
- Glikoz → nişastaya dönüşür
- Ozmotik basınç azalır → su çıkışı olur
- Kilit hücreleri büzülür → stoma kapanır

GUTASYON ve TERLEME KARŞILAŞTIRMASI

Özellik	Gutasyon	Terleme
Su formu	Sıvı	Buhar
Çıkış yapısı	Hidatotlar	Stomalar/lentiseller/kutikula
Zaman	Sabah erken saatler	Gün boyu (max öğle saatleri)
İtici güç	Kök basıncı	Terleme-çekim kuvveti
Atılan maddeler	Su + mineraller	Sadece su

OSMOTİK ve TURGOR BASINCI İLİŞKİSİ

Ozmotik Basınç:

Çözünen madde konsantrasyonuna bağlı
Hücrenin su çekme potansiyelini belirler
Birimi: atm veya bar

Turgor Basıncı:

Hücre çeperinin hücre içeriğine uyguladığı basınç
Hücrenin şişkinlik derecesini belirler
Stomaların açılıp kapanmasını kontrol eder

Su Potansiyeli Denklemi:

Ψ_hücre = Ψ_π + Ψ_p

Ψ_π: Ozmotik potansiyel (negatif değer)

Ψ_p: Turgor basıncı (pozitif değer)

TERLEMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

A. Bitkiye Ait Faktörler

Yaprak yüzey alanı: Geniş yapraklarda daha fazla
Stoma sayısı ve dağılımı: Alt epidermiste daha çok
Kutikula kalınlığı: Kalın kutikula terlemeyi azaltır
Kök yapısı: Geniş kök sistemi daha fazla su alımı

B. Çevresel Faktörler

Beklenen Grafikler ve Açıklamaları:

Işık Şiddeti-Terleme İlişkisi:
Grafikte x-ekseninde ışık şiddeti, y-ekseninde terleme hızı olmalı. Başlangıçta dik bir artış, belirli bir noktadan sonra sabitlenme beklenir.
Sıcaklık-Terleme İlişkisi:
X-ekseninde sıcaklık, y-ekseninde terleme hızı. 0-30°C arasında artış, 35°C üzerinde düşüş beklenir (stoma kapanması nedeniyle).
Bağıl Nem-Terleme İlişkisi:
X-ekseninde nem %, y-ekseninde terleme hızı. Nem arttıkça ters orantılı azalma beklenir.
Rüzgar Hızı-Terleme İlişkisi:
X-ekseninde rüzgar hızı, y-ekseninde terleme hızı. Orta şiddete kadar artış, çok yüksek hızlarda hafif düşüş beklenir.

ÖNEMLİ NOTLAR

Gutasyon sadece otsu bitkilerde ve bazı ağaçlarda görülür
Gutasyon sıvısında üre ve organik asitler de bulunabilir
Stomaların açılma hızı ışığa duyarlıdır (mavi ışık en etkilisi)
Kurak bölge bitkilerinde CAM fotosentezi ile gece stoma açılımı görülür

STOMALARIN YAPISI ve ÇALIŞMA MEKANİZMASI

A. STOMALARIN YAPISI

Bitkilerde gaz alışverişini (CO₂ alınımı, O₂ ve su buharı çıkışı) sağlayan yapılardır
Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşur
Her stoma iki bekçi hücresi (kilit hücresi) içerir
Bekçi hücreleri fasulye şeklinde ve kloroplastlıdır
Yapısal özellikler:
- İç çeperler (stoma tarafı) kalın
- Dış çeperler (epidermis tarafı) ince
- Hücre duvarında selüloz mikrofibrilleri radyal dizilimli

Stoma Tipleri

Tip	Özellikler	Bitki Örnekleri
Anomositik	Çevresel hücreler belirgin değil	Çoğu dikotiledon
Anizositik	3 farklı boyda çevresel hücre	Brassica, Solanum
Parasitik	2 yanda paralel çevresel hücreler	Monokotiledonlar

B. STOMALARIN ÇALIŞMA MEKANİZMASI

1. STOMALARIN AÇILMASI

a. Fotosentez Etkisi

Işık → Fotosentez başlar → CO₂ tüketilir
pH yükselir (7.5-8.0)
Fosforilaz enzimi aktifleşir
Nişasta → Glikoz (hidroliz)
Ozmotik basınç artar
Su girişi → Turgor basıncı artar
Stoma açılır

b. K⁺ İyon Pompası

Mavi ışık reseptörleri uyarılır
H⁺-ATPaz pompası aktive olur
H⁺ dışarı atılır
Membran potansiyeli oluşur (-180mV)
K⁺ iyonları içeri girer
Cl^- iyonları eşlik eder
Ozmotik basınç artar
Su girişi → Turgor → Açılma

2. STOMALARIN KAPANMASI

a. Absisik Asit (ABA) Etkisi

Su stresi → ABA sentezi
Ca²⁺ kanalları açılır
K⁺ ve Cl^- dışarı çıkar
Ozmotik basınç düşer
Su kaybı → Turgor azalır
Stoma kapanır

b. CO₂ Birikimi

Gece/karanlık → Solunum artar
CO₂ birikir → pH düşer (5.0-6.0)
Fosforilaz enzimi ters çalışır
Glikoz → Nişasta (sentez)
Ozmotik basınç düşer
Su kaybı → Kapanma

ORGANİK BESİNLERİN TAŞINMASI (FLOEM TRANSPORTU)

Floem Yapısı

Kalburlu borular: Taşımayı sağlayan ana elemanlar
Arkadaş hücreleri: Kalburlu borulara metabolik destek sağlar
Floem özsuyu: %10-25 sakkaroz, amino asitler, hormonlar, iyonlar

Basınç-Akış Teorisi

Kaynak dokuda (yaprak):
- Fotosentez ürünleri (şeker) aktif taşımayla floeme yüklenir
- Trioz fosfat → Sakkaroz dönüşümü
Floemde:
- Şeker konsantrasyonu artar
- Ozmotik basınç artar → Su girişi (ksilemden)
- Hidrostatik basınç oluşur (0.5-2.5 MPa)
Havuz dokuda (kök/meyve):
- Şeker aktif/pasif taşımayla floemden çıkar
- Sakkaroz → Depo polimerleri (nişasta vb.)
- Ozmotik basınç düşer → Su ksileme döner

Taşınma Hızını Etkileyen Faktörler

Faktör	Etkisi	Optimum Değer
Sıcaklık	Metabolik aktiviteyi etkiler	20-30°C
Işık şiddeti	Fotosentez oranını belirler	800-1200 μmol/m²/s
Su potansiyeli	Hidrostatik basıncı etkiler	Ψ = -0.5 ila -1.0 MPa

ÖZEL DURUMLAR

Gece-gündüz ritmi: Stomalar günlük ritim gösterir (sirkadiyen)
CAM bitkileri: Stomalar gece açık, gündüz kapalı (kurak adaptasyon)
Apoplastik/simplastik yükleme: Bitki türüne göre floem yükleme mekanizması değişir
Floem dinamiği: Taşınma hızı 30-150 cm/saat arası değişir

Bitkilerde Su ve Madde Taşınımının Temel Prensipleri

Su Taşınım Mekanizmaları

Ksilemde (Odun Borularında) Su Taşınımı

Terleme-Kohezyon-Adhezyon Teorisi:
- Kohezyon: Su molekülleri arasındaki hidrojen bağları
- Adhezyon: Suyun ksilem çeperlerine yapışması
- Terleme: Yapraklardan su kaybı ile oluşan çekim kuvveti
Kök Basıncı: Ozmotik basınç farkıyla oluşan itici kuvvet
Kılcallık: Dar borularda suyun yükselmesi (en zayıf etki)
Önemli: Ksilemde su taşınımı pasif olarak gerçekleşir (aktif taşıma yok)

Ksilem ve Floem Karşılaştırması

Özellik	Ksilem	Floem
Taşınan Maddeler	Su ve mineraller	Organik bileşikler (şeker, amino asitler)
Taşıma Yönü	Tek yönlü (kökten yaprağa)	Çift yönlü
Hücre Durumu	Ölü hücreler	Canlı hücreler
Taşıma Mekanizması	Pasif (enerji harcanmaz)	Aktif (enerji harcanır)

Stomaların Çalışma Mekanizması

Stoma Açılma Süreci

Işık → Fotosentez başlar → CO₂ azalır → pH yükselir
Nişasta → Glikoz (hidroliz)
Glikoz artışı → Ozmotik basınç artar
Su girişi → Turgor basıncı artar
İnce dış çeperler genişler → Stoma açılır

Stoma Kapanma Süreci

Karanlık → Solunum → CO₂ artar → pH düşer
Glikoz → Nişasta (sentez)
Ozmotik basınç düşer
Su çıkışı → Turgor basıncı azalır
Stoma kapanır

Stoma Hareketlerini Etkileyen Faktörler

Işık: Mavi ışık stoma açılmasını uyarır
CO₂ konsantrasyonu: Düşük CO₂ açılmayı tetikler
Su durumu: Su stresi → ABA hormonu → Kapanma
Sıcaklık: Yüksek sıcaklık (35°C üstü) kapanmaya neden olur

Floemde Organik Madde Taşınımı

Basınç-Akış Teorisi

Kaynak hücrelerde (yaprak):
- Fotosentez ürünleri aktif taşımayla floeme yüklenir
- Ozmotik basınç artar → Su girişi
Taşıma:
- Hidrostatik basınç farkı oluşur
- Floem özsuyu basınçla havuz dokulara akar
Havuz hücrelerde (kök/meyve):
- Şekerler floemden boşaltılır
- Ozmotik basınç düşer → Su ksileme döner

Floem Elemanları

Kalburlu borular: Taşımayı sağlayan ana elemanlar
Arkadaş hücreleri: Kalburlu borulara metabolik destek sağlar
Kaynak-havuz ilişkisi: Dinamik ve değişkendir

Simbiyotik İlişkiler

Nodül Oluşumu

Bakteri: Rhizobium cinsi (prokaryot)
Fayda: Atmosferik N₂'nin NH₃'e dönüşümü
Bitki: Baklagiller (fasulye, bezelye, yonca)
Önem: Toprak azotunu artırır

Mikoriza

Mantar: Glomeromycota (ökaryot)
Fayda: Su ve mineral (özellikle fosfor) alımını artırır
Bitki: Çoğu kara bitkisi (%80'inden fazlası)
Önem: Toprak yüzey alanını 100 kat artırabilir

Önemli Fizyolojik Prensipler

Ozmotik basınç: Hücrede çözünen madde miktarıyla doğru orantılı
Turgor basıncı: Hücre çeperinin içeri uyguladığı basınç
Su potansiyeli: Ψ = Ψ_π + Ψ_p (π: ozmotik, p: turgor)
Minimum kuralı: En az bulunan element büyümeyi sınırlar

Terlemenin Bitkiye Faydaları

Termoregülasyon: Yaprak sıcaklığını düzenler
Su ve mineral alımı: Kök basıncını destekler
Ksilem akışı: Taşımayı hızlandırır
Boşaltım: Fazla suyun atılmasını sağlar

Bitkilerde Üreme ve çimlneme

Çiçeğin Kısımları ve Görevleri

Çiçek, tohumlu bitkilerde üreme organıdır. Bitkinin ana gövdesinin uç kısmında ya da yan dalların üzerinde bulunur. Çiçekler bitkide sınırsız büyüyen vejetatif sürgünlerin aksine sınırlı büyüyen sürgünlerdir.

Tohumlu Bitkilerin Sınıflandırılması

Tohumlu bitkiler açık tohumlu ve kapalı tohumlu olmak üzere iki alt bölüme ayrılır:

Açık Tohumlu Bitkiler (Gymnospermae)

Açık tohumlu bitki çiçeklerine kozalak denir. Kozalaklar erkek ve dişi olmak üzere iki tiptir:

Kapalı Tohumlu Bitkilerde Çiçek Yapısı (Angiospermae)

Kapalı tohumlu bitkilerde çiçek, dıştan içe doğru sıralanmış dört temel kısımdan oluşur:

1. Çiçek Tablası (Receptacle)

Çiçeğin üreme organlarını taşıyan genişlemiş yapıdır. Üremeye doğrudan katılmaz, ancak diğer tüm çiçek kısımlarını destekler.

2. Çanak Yaprak (Sepal)

Çiçeğin en dış halkasını oluşturan, genellikle yeşil renkli yapraklardır. Başlıca görevleri:

Tomurcuk halindeyken iç kısımları korumak
Bazı bitkilerde fotosentez yapmak
Bazı türlerde taç yaprakları desteklemek

Çanak yaprakların tamamına kaliks adı verilir.

3. Taç Yaprak (Petal)

Genellikle renkli, kokulu ve gösterişli yapraklardır. Başlıca görevleri:

Tozlaşmayı sağlamak için böcekleri ve diğer tozlaştırıcıları çekmek
İç kısımlardaki üreme organlarını korumak
Bazı türlerde nektar salgılamak

Taç yaprakların tamamına korolla adı verilir. Çanak ve taç yapraklar birlikte periant olarak adlandırılır.

4. Üreme Organları

Erkek Organ (Stamen)

İki kısımdan oluşur:

Sapçık (Filament): Başçığı taşıyan ince uzun yapı
Başçık (Anter): Polenlerin üretildiği kısım

Başçıkta polen keseleri bulunur. Olgunlaşan polen keseleri açılarak polenleri serbest bırakır.

Dişi Organ (Pistil veya Karpel)

Üç ana kısımdan oluşur:

Kısım	İşlev	Detay
Tepecik (Stigma)	Polenlerin tutunması ve çimlenmesi	Yapışkan yüzeyli, nemli yapı
Dişicik Borusu (Stilus)	Polen tüpünün geçiş yolu	Tepecikle yumurtalık arasında bağlantı sağlar
Yumurtalık (Ovaryum)	Tohum taslaklarını (ovül) barındırır	Döllenmeden sonra meyveye dönüşür

Çiçek Türleri

1. Organ Tamlığına Göre

Tam Çiçek (Erselik)

Çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişi organların tümünü bulunduran çiçeklerdir. Örnekler:

Kiraz, elma, şeftali
Bezelye, çilek, gül
Papatya, lale, zambak

Eksik Çiçek

Dört temel organdan bir veya daha fazlasının eksik olduğu çiçeklerdir. Örnekler:

Söğüt (taç yaprakları yok)
Ceviz (taç yaprakları yok)
Fındık (çanak yaprakları küçük veya yok)

2. Üreme Organlarına Göre

Hermafrodit (Erselik) Çiçek

Hem erkek hem dişi organları bulunduran çiçeklerdir. Tam çiçekler her zaman hermafrodittir, ancak bazı eksik çiçekler de hermafrodit olabilir.

Tek Eşeyli Çiçek

Sadece erkek veya sadece dişi organ bulunduran çiçeklerdir:

Erkek çiçek: Sadece stamenleri var
Dişi çiçek: Sadece pistilleri var

3. Çiçeklerin Bitki Üzerindeki Dağılımı

Tek Evcikli (Monoik) Bitkiler

Erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde bulunur. Örnekler:

Mısır (koçan-dişi, püskül-erkek)
Meşe, ceviz, fındık
Kavun, karpuz, kabak

İki Evcikli (Dioik) Bitkiler

Erkek ve dişi çiçekler farklı bitkilerde bulunur. Örnekler:

Hurma, söğüt, kavak
İncir, kivi, ıspanak
Porsuk ağacı, papaya

Ekoloji ve Adaptasyonlar

Çiçek yapısı bitkinin tozlaşma stratejisine göre büyük çeşitlilik gösterir. Rüzgarla tozlaşan bitkilerin çiçekleri genellikle küçük ve gösterişsizken, böceklerle tozlaşanlar renkli ve kokuludur. Bazı bitkiler özel tozlaştırıcılar için özelleşmiş çiçek yapıları geliştirmiştir.

A. POLEN OLUŞUMU (MİKROGAMETOGENEZ)

Polenler (çiçek tozları) erkek organın başçığındaki polen keselerinde oluşur. Bu süreç mikrosporogenez ve mikro gametogenez olmak üzere iki aşamada gerçekleşir:

1. Mikrosporogenez (Polen Ana Hücresinin Oluşumu)

Polen keselerinde diploid (2n) yapıdaki mikrospor ana hücreleri bulunur
Bu hücreler mayoz bölünme geçirerek dört adet haploid (n) mikrospor oluşturur
Mikrosporlar tetrad adı verilen dörtlü gruplar halinde oluşur

2. Mikrogametogenez (Polen Olgunlaşması)

Her bir mikrospor (n) çekirdeği endomitoz geçirir (çekirdek bölünmesi olur ancak sitoplazma bölünmez)
Bu bölünme sonucu iki çekirdekli polen oluşur
Oluşan çekirdeklerden:
- Vejetatif çekirdek: Polen tüpünün oluşumunu sağlar
- Generatif çekirdek: Daha sonra mitoz geçirerek iki sperm çekirdeği oluşturur

Polenin Yapısal Özellikleri

Yapı	Özellikler	İşlev
Dış zar (Ekzin)	Cansız, sert, delikli, türe özgü desenler	Koruma, tür tanıma
İç zar (İntin)	Canlı, esnek, selülozik yapı	Polen tüpü oluşumu
Porlar	Dış zardaki açıklıklar	Polen tüpünün çıkış noktası

Polenlerin Bilimsel Önemi

Polenler türe özgü yapıları sayesinde:

Bitki sınıflandırmasında kullanılır
Arkeolojide geçmiş bitki örtüsünün belirlenmesinde yardımcı olur
Alerji çalışmalarında önem taşır
Balın kaynağının belirlenmesinde kullanılır

B. DİŞİ ÜREME HÜCRESİNİN OLUŞUMU (MAKROGAMETOGENEZ)

Yumurta hücresi, dişi organın yumurtalığındaki tohum taslaklarında oluşur. Bu süreç megasporogenez ve makrogametogenez olmak üzere iki aşamada gerçekleşir:

1. Megasporogenez (Megaspor Oluşumu)

Tohum taslağında diploid (2n) megaspor ana hücresi bulunur
Bu hücre mayoz bölünme geçirerek dört haploid (n) megaspor oluşturur
Bu megasporlardan genellikle sadece biri yaşar, diğerleri erir

2. Makrogametogenez (Embriyo Kesesi Oluşumu)

Yaşayan megaspor üç kez mitoz bölünme geçirerek sekiz haploid çekirdekli embriyo kesesi oluşturur. Bu çekirdekler şu şekilde dağılır:

Çekirdek Sayısı	Adı	Konumu	İşlevi
1	Yumurta hücresi	Mikropil tarafında	Döllenerek zigotu oluşturur
2	Sinerjit hücreler	Yumurtanın yanında	Polen tüpüne yol gösterir
2	Polar çekirdekler	Merkezde	Triple füzyonla endospermi oluşturur
3	Antipot hücreler	Karşı kutupta	İşlevi tam bilinmemektedir

Embriyo Kesesi Hücrelerinin Döllenme Durumu

Embriyo kesesinde bulunan hücrelerden sadece ikisi döllenir:

Yumurta hücresi (n) + Bir sperm (n) → Zigot (2n)
Polar çekirdekler (n+n) + Bir sperm (n) → Endosperm (3n)

Bu çift döllenme olayı sadece kapalı tohumlu bitkilere özgüdür.

TOZLAŞMA (POLİNASYON)

Polenlerin erkek organdan dişi organın tepeciğine taşınması olayıdır. Tozlaşma yöntemleri bitkilerde çeşitli adaptasyonlarla sağlanır.

1. Kendi Kendine Tozlaşma (Otogami)

Aynı çiçeğin polenlerinin kendi tepeciğine düşmesi
Erkek ve dişi organların aynı anda olgunlaşması gerekir
Avantajları:
- Tozlaştırıcıya ihtiyaç duymaz
- Enerji tasarrufu sağlar
Dezavantajları:
- Genetik çeşitlilik azalır
- Zararlı resesif genler ortaya çıkabilir

2. Çapraz Tozlaşma (Allogami)

Farklı bir bitkinin polenlerinin taşınması
Bitkilerde çapraz tozlaşmayı sağlayan adaptasyonlar:
- Dikogami: Erkek ve dişi organların farklı zamanlarda olgunlaşması
- Heterostili: Erkek ve dişi organların farklı uzunluklarda olması
- Kendilemezlik: Aynı bitkinin polenlerinin kendi dişi organında çimlenmemesi
Taşıyıcıya göre sınıflandırma:
- Entomofili: Böceklerle tozlaşma
- Anemofili: Rüzgarla tozlaşma
- Hidrofili: Suyla tozlaşma
- Ornitofili: Kuşlarla tozlaşma
- Kiropterofili: Yarasa ile tozlaşma

Tozlaşma Türlerine Göre Bitki Adaptasyonları

Özellik	Böceklerle Tozlaşan	Rüzgarla Tozlaşan
Taç yapraklar	Gösterişli, renkli	Küçük ya da yok
Koku	Belirgin	Yok
Nektar	Var	Yok
Polen özellikleri	Yapışkan, az sayıda	Hafif, çok sayıda
Tepecik yapısı	Küçük	Büyük ve tüylü

Tozlaşmanın Ekolojik Önemi

Tozlaşma:

Bitki çeşitliliğinin devamını sağlar
Ekosistem dengelerinin korunmasında kritik rol oynar
Tarımsal verimlilik için hayati önem taşır
Tozlaştırıcı canlıların (arılar, kelebekler vb.) varlığını sürdürmesine bağlıdır

ENDOSPERM NEDİR?

Endosperm, kapalı tohumlu bitkilerde (angiospermlerde) çift döllenme sonucu oluşan triploid (3n) besi dokusudur. Temel özellikleri:

Geçici bir yapıdır, embriyo gelişimi sırasında tüketilir
Tohumdaki embriyonun besin ihtiyacını karşılar
Çift döllenme sürecinin bir ürünüdür
3n kromozomlu olup genotipi ana bitkiden farklıdır

A. ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE DÖLLENME

1. Döllenme Sürecinin Aşamaları

a) Tozlaşma (Polinasyon)

Polen tanelerinin erkek organdan dişi organın tepeciğine ulaşması
Taşıyıcılar: Rüzgar, böcekler, kuşlar, su veya diğer hayvanlar

b) Polen Çimlenmesi ve Polen Tüpü Oluşumu

Tepecikteki nemi alan polen şişer ve çimlenir
Vejetatif çekirdek polen tüpünü oluşturur
Tüp, dişicik borusundan embriyo kesesine doğru uzar (pozitif kemotropizma)
Sinerjit hücreler kimyasal çekici maddeler salgılar

c) Sperm Hücrelerinin Oluşumu

Generatif çekirdek mitoz bölünerek iki sperm çekirdeği (n) oluşturur
Vejetatif, generatif ve sperm çekirdekleri genetik olarak aynıdır

d) Çift Döllenme

Polen tüpü mikropilden embriyo kesesine ulaştığında:

1. Döllenme: Bir sperm (n) + Yumurta (n) → Zigot (2n)
2. Döllenme: Diğer sperm (n) + Polar çekirdekler (n+n) → Endosperm (3n)

2. Döllenme Sonrası Oluşan Yapılar

Embriyo Kesesindeki Yapı	Oluşturduğu Yapı	Kromozom Durumu
Zigot (2n)	Embriyo	2n
Triploit hücre (3n)	Endosperm (besi dokusu)	3n
Tohum taslağı (2n)	Tohum	2n
Tohum taslağı dış örtüleri (2n)	Tohum kabuğu	2n
Yumurtalık çeperi (2n)	Meyve	2n

3. Önemli Uyarılar

Yumurtalıkta bulunan tohum taslağı sayısı kadar yumurta oluşur
Tohum kabuğu ve meyvenin genotipi dişi bireyinki ile aynıdır (2n)
Endosperm (3n) ve embriyo (2n) genotipleri ana bitkiden farklıdır

B. TOHUM OLUŞUMU

1. Tohumun Temel Kısımları

a) Tohum Kabuğu (Testa)

2n kromozomlu, ana bitkiyle aynı genotipte
Tohum taslağının dış çeperlerinin kalınlaşmasıyla oluşur
Hücre çeperlerinde lignin ve süberin birikir
Görevleri:
- Embriyoyu koruma
- Su kaybını önleme
- Mekanik direnç sağlama

b) Endosperm (Besi Doku)

3n kromozomlu, çift döllenme ürünü
Embriyoyu fotosentez yapıncaya kadar besler
Bazı bitkilerde (fasulye gibi) olgun tohumda bulunmaz, besinler çeneklere aktarılır
İçerdiği besinler:
- Karbonhidratlar (nişasta)
- Proteinler
- Yağlar
- Vitaminler ve mineraller

c) Embriyo

2n kromozomlu, zigotun mitoz bölünmeleriyle oluşur
Kısımları:
- Embriyonik kök (Radikula): Kök sistemini oluşturur
- Embriyonik gövde (Plumula): Sürgün sistemini oluşturur
- Çenek (Kotiledon): Besin depolama ve fotosentez
Çenek sayısı:
- Tek çeneklilerde (monokotil) 1 adet
- Çift çeneklilerde (dikotil) 2 adet
- Açık tohumlularda (gymnosperm) 2'den fazla

2. Tohum Tipleri

a) Endospermik Tohumlar

Olgun tohumda endosperm bulunur
Genellikle tek çeneklilerde görülür (mısır, buğday)
Endosperm embriyo tarafından çimlenme sırasında kullanılır

b) Endospermsiz (Çenekli) Tohumlar

Olgun tohumda endosperm yoktur
Besinler çeneklerde depolanmıştır
Genellikle çift çeneklilerde görülür (fasulye, bezelye)

3. Tohumun Yayılma Mekanizmaları

Anemokori: Rüzgarla yayılma (örnek: karahindiba)
Zookori: Hayvanlarla yayılma (örnek: dikenli meyveler)
Hidrokori: Suyla yayılma (örnek: hindistancevizi)
Otokori: Kendi kendine yayılma (örnek: patlayıcı meyveler)
Antropokori: İnsanlarla yayılma (örnek: tarım bitkileri)

4. Tohumda Dormansi (Uyku Hali)

a) Dormansinin Özellikleri

Tohumun uygun olmayan şartlarda çimlenmeden beklemesi
Metabolizma çok yavaş ama devam eder
Canlılığın korunmasını sağlar
Süresi türlere göre değişir (birkaç gün ile 150+ yıl)

b) Dormansi Süresini Etkileyen Faktörler

Tohum kabuğunun kalınlığı ve sertliği
Tohumdaki su miktarının azlığı
Endospermdeki besin miktarı ve tipi (nişasta > yağ)
Çevresel koşullar (sıcaklık, nem, oksijen)

c) Dormansinin Kırılması

Mekanik etki: Kabuğun aşınması/yırtılması
Isıl işlem: Ateş veya sıcak su etkisi
Kimyasal etki: Asit veya enzim uygulaması
Soğuk stratifikasyon: Belirli süre soğukta bekletme

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME SÜRECİNİN ÖZETİ

Polen ve embriyo kesesi oluşumu (Mayoz + Mitoz)
Tozlaşma (Polinasyon)
Polen çimlenmesi ve polen tüpü oluşumu
Sperm çekirdeklerinin oluşumu
Çift döllenme:
- Sperm (n) + Yumurta (n) → Zigot (2n)
- Sperm (n) + Polar çekirdekler (n+n) → Endosperm (3n)
Embriyo ve endosperm gelişimi
Tohum ve meyve oluşumu
Tohumun yayılması
Çimlenme ve yeni bitkinin oluşumu

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE MEYVE OLUŞUMU ve ÇİMLENME OLAYI

A. MEYVE OLUŞUMU

1. Meyvenin Tanımı ve Önemi

Meyve, çiçekli bitkilerde yumurtalık zarının döllenmeden sonra farklılaşmasıyla oluşan yapıdır. Temel özellikleri:

Kapalı tohumlu bitkilere (angiospermler) özgüdür
Tohumları korur ve yayılmasını sağlar
Yumurtalık duvarı (perikarp) üç tabakadan oluşur:
- Eksokarp: Dış tabaka
- Mezokarp: Orta tabaka
- Endokarp: İç tabaka
Meyve oluşumu için döllenme şart değildir (partenokarpi)

2. Meyve Çeşitleri

a) Oluşum Şekline Göre

Meyve Türü	Özellikler	Örnekler
Basit Meyve	Tek bir yumurtalıktan gelişir	Kayısı, üzüm, şeftali, kiraz
Bileşik Meyve	Birden fazla yumurtalıktan oluşur	Dut, böğürtlen, ananas, ahududu
Gerçek Meyve	Sadece yumurtalıktan gelişir	Erik, üzüm, şeftali, domates
Yalancı Meyve	Yumurtalık dışındaki kısımlar da katılır	Elma, armut, çilek, ayva

b) Morfolojik Yapılarına Göre

Meyve Türü	Özellikler	Örnekler
Etli Meyveler	Sulu ve yumuşak dokulu	Üzüm, kavun, domates, biber
Kuru Meyveler	Sert ve kuru dokulu	Buğday, mısır, fındık, ceviz
Açılmayan Kuru Meyveler	Olgunlaşınca açılmaz	Buğday, arpa, ayçiçeği
Açılan Kuru Meyveler	Olgunlaşınca tohumları saçar	Bezelye, pamuk, haşhaş

3. Meyvenin Biyolojik Önemi

Tohumların korunmasını sağlar
Tohumların yayılmasına yardımcı olur
Hayvanlar için besin kaynağıdır
İnsan beslenmesinde kritik rol oynar
Ekosistemde enerji akışında önemlidir

B. ÇİMLENME OLAYI

1. Çimlenmenin Tanımı ve Önemi

Çimlenme, embriyonun uygun koşullarda metabolik aktivitelerini artırarak tohum kabuğunu çatlatıp yeni bir bitki oluşturmak üzere büyümesidir.

2. Çimlenme için Gerekli Koşullar

a) İç Faktörler

Tohumun olgunlaşmış olması
Embriyonun canlı olması
Dormansi (uyku halinin) kırılmış olması
Yeterli besin deposunun bulunması

b) Dış Faktörler

Faktör	Optimal Koşullar	Etkisi
Su	Yeterli nem (%40-60)	Tohumun şişmesini sağlar Enzim aktivasyonu için gereklidir Besinlerin çözünmesini sağlar
Oksijen	%20 O₂ konsantrasyonu	Aerobik solunum için gereklidir Enerji (ATP) üretimini sağlar
Sıcaklık	15-30°C arası	Enzim aktivitesini düzenler Metabolik reaksiyonları hızlandırır

3. Çimlenmenin Biyokimyasal Süreci

Tohum su alarak şişer ve kabuk çatlar
Su alımı absisik asit etkisini azaltır
Giberellin hormonu sentezlenir
Giberellin, alfa-amilaz enzimini aktive eder
Nişasta, maltoz ve glikoza parçalanır
Solunumla ATP üretilir
Hücre bölünmesi (mitoz) başlar
Embriyonik kök (radikula) ilk çıkan yapıdır
Embriyonik gövde (plumula) gelişir

4. Çimlenme Tipleri

a) Epigeik Çimlenme

Çenekler toprak üstüne çıkar
Genellikle çift çeneklilerde görülür
Fasulye, kabak, ayçiçeği örnekleri
Hipokotil uzar ve çenekleri yukarı iter

b) Hipogeik Çimlenme

Çenekler toprak altında kalır
Genellikle tek çeneklilerde görülür
Mısır, buğday, arpa örnekleri
Epikotil uzar, hipokotil kısa kalır

5. Çimlenmede Metabolik Değişimler

Parametre	Değişim	Açıklama
Solunum	Artar	Enerji ihtiyacı nedeniyle solunum hızlanır
Kuru Ağırlık	Azalır	Depo besinlerin tüketilmesi
Su Miktarı	Artar	Su alımı %60-90'a çıkar
Enzim Aktivitesi	Artar	Metabolik reaksiyonlar için gerekli

KURAK ve NEMLİ BÖLGE BİTKİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ÖZELLİK	KURAK BÖLGE BİTKİLERİ	NEMLİ BÖLGE BİTKİLERİ
Yaprak yüzeyi	Dar (xeromorfik)	Geniş (mezomorfik)
Kutikula kalınlığı	Kalın	İnce
Tüy miktarı	Çok (tomentoz)	Az
Stoma sayısı	Az	Çok
Stoma konumu	Çukurda (cryptopor)	Yüzeyde
Kök sistemi	Derin ve yaygın	Yüzeysel
Su depolama	Var (sukulent)	Yok
Fotosentez tipi	CAM veya C4	Genellikle C3

I. Polen ve Yumurta Oluşumu

Anter (başçık)deki mikrospor ana üreme hücresinden polenler, ovaryum (yumurtalık)daki megaspor ana üreme hücresinden yumurta önce mayoz daha sonra mitoz bölünmelerle oluşurlar.

II. Açık ve Kapalı Tohumlu Bitkiler

Açık tohumlu bitkilerin otsu formu yoktur.

Kapalı tohumlu bitkilerin en ayırt edici özelliklerinden birisi meyve oluşumunun gözlenmesidir. Açık tohumlu bitkilerde yumurtalık olmadığı için meyve oluşumu gözlenmez.

III. Tozlaşma ve Döllenme

Çapraz Tozlaşma

Çapraz tozlaşma, bir çiçeğin aynı türden başka bir çiçekle tozlaşmasıdır.

Tozlaşma Adaptasyonları

Bitkinin tatlı öz su salgılaması, çiçek polenlerinin yapışkan olması, çiçeklerin kokulu maddeler salgılaması, çiçeklerin parlak ve çekici renklerde olması gibi özellikler hem böceklerin ilgisini çeker hem de böceklerle tozlaşmayı kolaylaştırır.

Döllenme Süreci

Gerçekleşme sırası: tozlaşma, polen tüpünün oluşması, döllenme ve tohum taslağının gelişmesi şeklindedir.

İkinci döllenmede sperm ile iki polar çekirdek birleşerek triploit çekirdeği oluşturur. Bunun gelişmesi ile de besi dokusu oluşur.

IV. Çimlenme

Çimlenme evresinde tohumda klorofil bulunmadığı için fotosentez görülmez.

Tohumda kloroplast yoktur. Çimlenme süresince fotosentez yapamaz. Besin üretemez. Depo edilen besinleri kullanır.

Bitkilerde üreme sonucu oluşan embriyonun gelişerek yeni bir bitki haline gelebilmesi için fotosentezin yapılmadığı besinin hazır olarak alındığı çimlenme süreci için gerekli besinin tohumda depo edilmiş olması en önemli adaptasyondur.

V. Hücresel Süreçler

Polen Oluşumu

Polenin yapısındaki generatif (üretken) çekirdek, polen tüpünde mayoz değil, mitoz bölünme geçirir.

Polenin içindeki çift çekirdek endomitoz ile oluşmuş olan ve genetik yapıları aynı olan generatif ve tüp (vejetatif) çekirdekleridir.

Yumurta Oluşumu

Megaspordan yumurta hücresi oluşumu mitoz ile gerçekleşir. Genetik çeşitlilik sağlanmaz.

Yumurta tohum içinde bulunmaz. Çünkü birinci döllenme ile yumurta ve sperm birleşerek zigotu oluşturmuştur.

Genetik Çeşitlilik

Canlılarda genotipin çeşitlenmesine sebep olan olaylar eşeyli üremedeki mayoz bölünme ve döllenmedir. Mikrosporofitten (2n) mikrosporun (n) oluşması kromozom sayısı yarıya düştüğü için mayoz bölünmeyle, erkek gametofit (n) ve dişi gametofit (n) birleşmesi (döllenme) sonucunda oluşan tohum (2n) kromozomludur ve genotipi bu hücreleri üreten hücrelerden farklıdır.

VI. Oluşum Süreçleri

Mikrospordan tüp çekirdeğinin oluşması (mitoz)
Triploit endosperm çekirdeğinin oluşması (döllenme)
Zigottan embriyo oluşması (mitoz)

VII. Meyve ve Tohum Oluşumu

Döllenmeden sonra tohum taslakları tohumlara dönüşürken, yumurtalık zarı da tohum ya da tohumları saran meyveye dönüşür.

Bitkiler (Plantae)

Bitki Pigmentleri ve Klorofiller

Klorofil Çeşitleri ve Kimyasal Yapıları

Diğer Önemli Bitki Pigmentleri

Karotenoidler

Flavonoidler

Betalainler

Klorofille İlgili Önemli Kavramlar

Pigmentlerin Fotosentezdeki Rolleri

Bitki Sınıflandırması

1. Tohumsuz Bitkiler

a) Damarsız Tohumsuz Bitkiler

b) Damarlı Tohumsuz Bitkiler

2. Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta)

a) Açık Tohumlular (Gymnospermae)

b) Kapalı Tohumlular (Angiospermae)

Karşılaştırma Tablosu

Bitki Taksonomisi

Bitki Krallığının 12 Filumu ve Cladistik Ayrımları

1. Glaucophyta (Mavi-Yeşil Algler)

2. Chlorophyta (Yeşil Algler)

3. Charophyta (Charofitler)

4. Anthocerotophyta (Boynuz Otlari / Hornworts)

5. Bryophyta (Yosunlar / Mosses)

6. Hepaticophyta (Ciğer Otlari / Liverworts)

7. Lycophyta (Kurt Otlari / Club Mosses & Scale Trees)

8. Pteridopsida (Eğrelti Otlari / Ferns)

9. Sphenopsida (At Kuyruğu Bitkileri / Horsetails)

10. Cycadophyta (Sedir Otlari / Cycads)

11. Ginkgophyta (Ginkgo / Maidenhair Tree)

12. Spermatophyta (Tohumlu Bitkiler / Seed Plants)

Karşılaştırma Tablosu

Meristem Doku

1. Meristem Doku Türleri

1.1. Yere Göre Meristemler

1.2. Kökenlerine Göre Meristemler

2. Birincil ve İkincil Büyüme

Sekonder Büyüme Detay

3. Odunsuluk ve Sürgen

4. Özelleşme

5. Organ Oluşumu ve Hücre Arası Boşluklar

6. Metabolizmaları

7. Kambium ve Mantor Kambiyum

8. Diğer Meristem Türleri

Bitki Parankiması

Parankima Çeşitleri ve İşlevleri

1. Fotosentez [Özümleme (Asimilasyon)] Parankiması

1.1. Palizat Parankiması

1.2. Sünger Parankiması

2. Depo Parankiması

3. Havalandırma Parankiması

4. İletim Parankiması

Bitki Parankimasındaki Bileşenler

Kollenkima (Pek Doku)

Sklerankima (Sert Doku)

Karşılaştırma: Kollenkima ve Sklerankima

3. ÖRTÜ DOKU (KORUYUCU DOKU)

A- Epidermis

Özellikleri:

Şekil: Epidermis Hücreleri ve Kütikula

Özellikler:

Not:

1. Epidermis Hücrelerinin Farklılaşması

a. Stoma

b. Hidatot (Su savağı)

c. Tüyler

Bitkide Tüylerin Görevleri:

d. Emergensler (Dikenler)

Peridermis

Stoma ve Lentisel Karşılaştırması

Bitkilerde Salgı Elemanları ve Salgı Maddeleri

Bitkilerde Salgı Maddelerinin Görevleri

Botanik Tanımı

Ağaç Kesit Diyagramı

Rhytidome

4. İLETİM DOKU

Ksilem ve Floem Genel Özellikleri

1) Ksilem (Xylem, Odun Borusu)

2) Floem (Soymuk Borusu)

Ksilem ve Floem Karşılaştırması